Lasowiacy to grupa etnograficzna zamieszkująca obszar dawnej Puszczy Sandomierskiej w widłach Wisły i Sanu. Dziś są to powiaty leżajski, niżański, stalowowolski, tarnobrzeski, kolbuszowski, mielecki oraz część ropczycko-sędziszowskiego.

Geneza tej grupy etnograficznej jest złożona. Proces osadniczy Puszczy Sandomierskiej był długi i powolny. Od północy napływała ludność z Mazowsza, od południa z Małopolski, od wschodu mieszana ludność polsko-ruska. Wpływ na kształtowanie się tej grupy miał także element rusko-wołoski, turecko-tatarski (osadzeni jeńcy wojenni), a nawet litewski oraz prowadzona pod koniec XVIII wieku austriacka akcja kolonizacyjna. Z tej „mieszanki” wyodrębniła się grupa etnograficzna Lasowiaków. Ludność ta sama siebie określała mianem Lesioki, co oznacza ludzi z lasu (forma Lasowiacy nadana została w wieku XIX przez etnografów). Tak o tej grupie pisał Franciszek Kotula, autor prac monograficznych o kulturze Lasowiaków: „zanim jeszcze poczęły różnymi zbiegami zaludniać się naddnieprzańskie Dzikie Pola, zanim powstała Ukraina- Puszcza Sandomierska była tym schowkiem, gdzie chronili się ludzie, którzy weszli w konflikt z ówczesnym prawem (…) różni awanturnicy, szukający przygód i wolnego życia, niespokojne duchy i kombinatorzy (…) Jednak były to niewątpliwie jednostki śmiałe, odważne i przedsiębiorcze.”

Gwara lasowiacka częściej określana jako lasowska, jest zaliczana do gwar środkowomałopolskich. Ma jednakże wiele cech przejściowych (na przykład mazurzenie) nawiązujących do gwar dialektu mazowieckiego. Mieszane pochodzenie i położenie na pograniczu różnych wpływów sprawiają, że gwara lasowiacka jest silnie zróżnicowana wewnętrznie.

Lasowiacy utrzymywali się przede wszystkim z gospodarki leśnej: łowiectwa, myślistwa, bartnictwa, wytapiania rudy darniowej, smoły i mazi oraz wypalaniem węgla drzewnego. Rozwijały się także takie rzemiosła jak bednarstwo, kołodziejstwo, stolarstwo, wikliniarstwo czy zabawkarstwo (okolice Brzózy Stadnickiej). Zajmowano się także rolnictwem chociaż gleby były mało urodzajne.

Wsie były rozproszone (typowe dla osadnictwa puszczańskiego) o nieregularnym układzie pól uprawnych. Występowały także wsie leśno-łanowe oraz ulicówki powstające na bazie osadnictwa józefińskiego. U Lasowiaków występowały trzy rodzaje zagród: puszczańska (tradycyjna) o dużej powierzchni obejścia i monumentalności budynków usytuowanych dość dowolnie w dużej odległości od siebie; wielobudynkowa wydłużona typowa dla średniozamożnych gospodarzy charakteryzująca się wąską działką siedliskową; biedniacka – typowa dla najuboższej warstwy wiejskiej społeczności.

Warunki środowiskowe – niedostępność Puszczy Sandomierskiej, bagna, brak dróg powodowały izolację tej grupy etnograficznej w stosunku do innych. Ludność zamieszkująca puszczę była dumna, harda, wytrwała, odznaczała się świadomością swojej odrębności.

Lasowiaków wyróżniał wśród innych grup etnograficznych strój. Przez długi czas zachowana była jego archaiczna forma. Podstawowe ubranie było wykonane z niebarwionego lnu lub konopi. Charakterystyczne barwy haftu to biel, czerń i czerwień. najbardziej tradycyjna forma haftu to tzw. ślimacznice.

W puszczańskich warunkach ukształtowała się również specyficzna muzyka lasowiacka. Muzyka ta była bardzo żywa i skoczna. Kapele ludowe składały się zazwyczaj ze skrzypiec i basów.

Lasowiak w charakterystycznym stroju, na który składały się: sukmana, skórzany pas, kaleta i magierka.

Źródło zdjęcia:

Lasowiacy pędzla Zygmunta Ajdukiewicza, foto: Grzegorz Śledź/PR2

www.polskieradio.pl