Bojkowszczyzna i Bojkowie

Wytyczenie granic Bojkowszczyzny nie jest łatwym zadaniem. Wynika to z faktu, że Bojkami oraz sąsiadującymi z nimi od zachodu Łemkami etnografowie zainteresowali się stosunkowo późno, badania nad nimi zostały zintensyfikowane dopiero w latach 30. XX lecz wkrótce przerwała je II wojna światowa oraz przymusowe wysiedlenia, które na zawsze zmieniły obraz społeczno – kulturowy tego terenu.

Przyjmuje się, że Bojkowszczyzna to obszar położony na północnych oraz południowych stokach Karpat (od Wysokiego Działu w Bieszczadach do doliny Łomnicy w Gorganach). Współcześnie teren ten znajduje się w granicach dwóch państw: Polski (powiat bieszczadzki) oraz Ukrainy (górskie partie obwodu lwowskiego, iwanofrankowskiego oraz zakarpackiego). Bojkowie wraz z sąsiadującymi z nimi od wschodu Hucułami i od zachodu Łemkami wchodzą w skład grupy etnograficznej górali karpackich pochodzenia rusińskiego i wołoskiego.

Bojkowie posługiwali się dialektem języka rusińskiego. Uważa się, że nazwa „Bojko” pochodzi od słowa „boj” oznaczającego woła. Zatem określenie „bojko” związane jest z pasterzem i handlarzem wołów.

Bojkowszczyzna była mocno zróżnicowana pod względem kulturowym. Im wyżej położona wieś, tym większy był udział gospodarki pasterskiej. Za tym szły różnice w życiu codziennym, diecie, strojach (dostęp do wełny), zwyczajach i rytuałach (choćby związanych z redykiem). O różnorodności kulturowej Bojków pisał Iwan Franko: „Co do Bojków, to przede wszystkim należy zauważyć, że oni na całym terytorium, pociętym licznymi, stromymi łańcuchami gór, nie stanowią jednej masy. Przeciwnie, oprócz wielu wspólnych cech odkrywają uważnemu etnografowi mniej więcej tyle różnic, ile na tym terytorium jest koryt rzecznych, które zwykle określają miejsce osadnictwa i czynią możliwym współżycie”.

Cechą charakterystyczną Bojków był ich haft krzyżykowy. Uważa się, że to właśnie w Karpatach najdłużej zachowały się archaiczne formy tego rodzaju haftu. Na Bojkowszczyźnie każda dolina miała swoje lokalne osobliwości w ornamentacji. Haft bojkowski był minimalistyczny, funkcjonalność przeważała nad estetyką. Dominowały wzory geometryczne. Im wieś położona była wyżej, tym skromniejsze były hafty. Dominowały hafty czerwone, czerwono – czarne, czerwono – błękitne, zdarzały się także wielobarwne. Haft bojkowski oprócz funkcji ozdobnej, miał także charakter magiczny – pełnił rolę zabezpieczenie przed złem: chorobą, bezdzietnością, nieurodzajem.

II wojna światowa przyniosła kres rozwoju kultury bieszczadzkich górali. Bojkowszczyznę podzieliła granica polsko – radziecka. Zamieszkującą polską stronę ludność ukraińską wysiedlono w latach 1944-1946 w ramach umowy między PKWN a ZSRR o tzw. dobrowolnych przesiedleniach w głąb Ukrainy. Bojkowie, którzy pozostali w Polsce zostali ostatecznie przesiedleni na Ziemi Odzyskane w 1947 roku w ramach Akcji Wisła. W 1951 podpisana została umowa o wymianie obszarów przygranicznych pomiędzy PRL i ZSRR. Polsce zostały przekazane Ustrzyki Dolne wraz z okolicznymi miejscowościami, zamieszkującą te tereny ludność bojkowską wysiedlono na stepy południowej Ukrainy.

Współcześnie po polskiej stronie Bojkowszczyzny Bojków już praktycznie nie ma, ostali się oni w części należącej dziś do Ukrainy i Słowacji. Bojkowie wysiedleni z Zachodniej Bojkowszczyzny, rozproszeni w różnych miejscach, po dziś dzień kultywują swoje tradycje.

Chociaż po polskiej stronie Bieszczad Bojków już nie ma, to zachowały się materialne ślady świadczące o ich bytności na tych ziemiach. W Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku prezentowany jest sektor bojkowski, cerkwie bojkowskie zachowane in situ podziwiać można także na Podkarpackim Szlaku Architektury Drewnianej.