Strój ludowy stanowi naoczny i jakże istotny element kultury ludowej. Wyraża on przynależność do określonego regionu, grupy społecznej czy religii. Śląsk, poprzez swą niekiedy burzliwą historię, zmiany granic oraz różnorodność narodowościową, etniczną i religijną zawsze był terenem wielobarwnym i urozmaiconym kulturowo.

Za Barbarą Bazielich, wybitną specjalistką w dziedzinie strojów, sztuki ludowej i muzealnictwa, na wspomnianym obszarze możemy wyróżnić aż kilkanaście różnych rodzajów strojów ludowych:

– strój Górali Śląskich, Lachów Śląskich, cieszyński (wałaski) – Śląsk Cieszyński;

– strój pszczyński, rybnicki, raciborski, bytomski (razbarski/górzański), opolski, nyski, głubczycki, olecki – Górny Śląsk;

– strój kłodzki, wałbrzyski, jeleniogórski, karkonoski, wrocławski – Dolny Śląsk;

Stroje śląskie noszono na terenach obecnego województwa śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego.

Strój pszczyński w swej najbardziej reprezentatywnej wersji występował  we wsiach: Ćwiklice, Zawadka, Wola, Bijasowice oraz Studzienice. Jego szczytowy rozwój przypadł na rok ok. 1880.

Ubiór we wsi pszczyńskiej oczywiście nie był jednolity. Zależał on od pozycji społecznej, zamożności i okoliczności. Uboga ludność wiejska ubierała się na ogół bardzo skromnie. Mężczyźni przywdziewali lniane koszule, spodnie i buty z cholewkami. Tradycyjna odzież szyta była z tkanin samodziałowych.

Strój świąteczny znacznie różnił się od codziennego. Strój męski składał się z nakrycia głowy – w upalne dni noszono słomkowe kapelusze lub czarne filcowe z tasiemką wokół ronda, zimą zaś baraniny (baranice) szyte z dwóch warstw futra baraniego. Koszule sięgające do kolan wkładano do spodni. Ich mankiety i kołnierzyki zdobiły delikatne białe hafty. Kamizelki nakładane na koszule – brucleki, zapinano na ozdobne metalowe guziki.

Do uszycia spodni wykorzystywano płótno parciane. Miały one luźną górę i zwężające się nogawki. Pod koniec XIX w. zastąpiono je spodniami sukiennymi, w kolorze jasnogranatowym lub czarnym.

Ważnym elementem stroju męskiego był również żupan – czarny lub jasnogranatowy, sięgający do połowy łydek, wyróżniający się szerokimi rękawami i dużym kołnierzem, na który najbogatsi zakładali zimą płoszcz.

Do stroju odświętnego przywdziewano buty proste – biedniejsi lub kropy (zgrzyboki, buty polskie), na które było stać jedynie najzamożniejszych. Przed włożeniem butów stopę otulano sianem lub onucą ( kwadratowe płaty z samodziału lnianego).

Strój dopełniony był różnorodnymi chustami – kawalerowie nosili czerwone, jedwabne chustki, nowożeńcy oraz młodzi małżonkowie – zielone, starsi zaś – niebieskie.

Strój męski niestety uległ zanikowi podczas I wojny światowej. Inny los spotkał strój damski. Do dziś dnia możemy spotkać kobiety zakładające ludowy strój śląski. Używany jest on również podczas uroczystości różnego typu, występów zespołów regionalnych, śpiewaczych, KGW itp.

Istotnym elementem odświętnego stroju kobiecego było również nakrycie głowy. Mimo, że kobiety zazwyczaj wolały mieć odsłonięte głowy (lub założone chustki), podczas ważnych uroczystości musiały dostosować się do pewnych reguł. W czasie wesela panna młoda przystrajała głowę zielonym wieńcem z białymi kwiatami, druhny zaś obowiązywały wieńce kolorowe i jaskrawe.

W stroju mężatki elementem koniecznym był czepek i chustka. Czepek pszczyński składał się z naczółka ( pas koronki szydełkowej) oraz z siatkowej główki, na które zakładano czepidło (żurek), czyli trójkątną, płócienną chustkę. Po I wojnie światowej przestano nosić czepki.

Na koszulę spodnią przywdziewano kabotek – koszulkę zdobioną czarnym lub brązowym haftem krzyżykowym (w późniejszych czasach haftem angielskim i atłaskowym.

Spódnica i stanik (oplecek) zapinany na haftki lub sznurowany, razem tworzyły mazelonkę, czyli suknię kobiecą, którą nakładano na kabotek. Dół sukni często obszywano złotymi lub srebrnymi galonami lub taśmą o motywach kwiatowych. Dla lepszego efektu zakładano kilka (nawet pięć) spódnic spodnich oraz flanelkę. Przewiązywano się również zapaską, najczęściej granatową, choć najbardziej ceniono te z haftowanego płótna, białych batystów i tiulu. Później popularne stały się te w biało-niebieskie pasy.

Koniec XIX w. przyniósł modę na noszenie dużych chust zarzuconych na ramiona (np. dybetki, merynki).

Popularną ozdobą damskiego stroju śląskiego są także czerwone paciorki i sztuczne bursztyny. Na prawdziwe korale mogły pozwolić sobie jedynie najbogatsze kobiety.

Warto wspomnieć, iż współcześnie, Zespół Regionalny Pszczyna z wielką dbałością i rzetelnością stara się zachować i kultywować zwyczaje i obrzędy związane z kulturą swojego regionu. Zbiera on oraz udostępnia różne przejawy dawnych tradycji – prezentuje pieśni, tańce, zabawy ludowe i obrządki. Członkom zespołu zależy przede wszystkim na niestylizowanej wersji folkloru pszczyńskiego.

Więcej do poczytania: Polskie stroje ludowe – Elżbieta Piskorz-Branekova

Zdjęcia pochodzą ze stron:

stroje.pl oraz www.perfekt.krakow.pl