Ludowy strój orawski

Orawa to historyczna kraina położona w Europie Środkowej w dorzeczu rzeki Orawa. Współcześnie większa jej część znajduje się na Słowacji, część północno-wschodnia należy do Polski. Orawa graniczy z Podhalem i Liptowem.

Ludowy strój orawski należy do grupy strojów noszonych przez górali zamieszkujących całe pasmo Karpat. Oprócz polskich elementów, w stroju orawskim sporo miejsca zajmują motywy ogólno karpackie (związane z wołoskim osadnictwem) – widoczne są także wpływy słowackie, węgierskie oraz niemieckie. W poszczególnych wsiach orawskich występowały niewielkie różnice, dotyczące głównie zdobień i kolorystyki.

Największy rozkwit stroju orawskiego przypadł na połowę XIX wieku, kiedy to nastąpił okres bogacenia się mieszkańców Orawy. Strój orawski był w użyciu jeszcze do czasów międzywojennych, później zaczął zanikać, ulegając wpływom mody podhalańskiej.

Strój ludowy zaczął być w pełni dokumentowany dopiero pod koniec wieku XIX, kiedy to rozwijać zaczęła się fotografia. Wcześniej strój ludowy bywał przedstawiany w malarstwie, rzeźbie i grafice oraz w nielicznych źródłach pisanych. Strój ludowy polskiej Orawy udokumentowany został między innymi w zabytkowej polichromii wnętrza zabytkowego kościoła w Orawce – bohaterowie poszczególnych scen noszą ubiory z epoki powstania tego dzieła, czyli początku XVIII wieku. Dużo informacji o orawskim stroju dostarczają także akta sądowe – opisy strojów ludowych pojawiają się w zeznaniach orawskich zbójników oraz XIX-wieczne fotografie. Najcenniejsze są jednak oryginalne egzemplarze strojów ludowych znajdujące się w zbiorach Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej oraz Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie.

Tradycyjny strój orawski szyty był z materiałów wytwarzanych na miejscu – dzięki gospodarce pasterskiej nie brakowało wełny na sukno oraz skór na kożuchy, kierpce i pasy. Uprawiano także len i wytwarzano z niego płótno. Tkactwo na Orawie w połowie XIX wieku było bardzo rozwinięte – tkano lniane i bawełniane. Płótna te zanoszono do wiejskich farbiarni, gdzie drukowano je metodą batikową – przeważały tkaniny koloru ciemnoniebieskiego z drobnym białym wzorem.

Strój męski

Charakterystycznym elementem męskiego stroju był czarny, filcowy kapelusz o okrągłej główce zwany kłobukiem. Koszule szyto z tkanin samodziałowych, portki z sukna domowej roboty zdobione pętlicą i parzenicą. Noszono także kamizelkę zwaną prucnikiem. Wierzchnim okryciem była zdobiona haftem gunia o kroju poprzecznego poncha. Zimą noszono kożuchy. Orawscy górale nosili również skórzane pasy, samodzielnie wykonane skórzane kierpce (pod koniec XIX w. zapanowała moda na buty z cholewami, które w kostce miały tzw. Harmonijkę), skórzane torby oraz laski zwane palicami.

Strój kobiecy

Strój kobiecy bazował na lnianym płótnie samodziałowym, ale w wieku XIX zaczęto używać także tkanin fabrycznych. Lniane koszule o kroju przyramkowym były krótkie do pasa. Na koszulach noszono gorsety, zwane jak męskie kamizelki prucnikami. Na Orawie spódnice nazywano sukniami. Początkowo były one płócienne, niebarwione. Następnie barwiono je na ciemnoniebieskie kolor z drobnym białym ozdobnym wzorem roślinnym. Spódnice te były bogato marszczone w pasie. Pod koniec XIX wieku suknie zaczęto szyć z materiałów fabrycznych: kretonów, tybetu i cienkich wełenek. Na spódnice zakładano zapski zwane zapaśnicami szytymi z cienkich białych lub czarnych fabrycznych płócien. Młode dziewczyny chodziły z odkrytymi Glowami z włosami zaplecionymi w jeden lub dwa warkocze. Mężatki nosiły koki przykrywane czepcem kupowanym na słowackim targu. Na czepiec zakładano chustkę: płócienną szmatkę na co dzień, a wzorzystą tybetkę wełnianą od święta.