Strój krakowski

Strój krakowski był jednym z „najbogatszych” strojów ludowych, uznawany jest za strój narodowy. XIX-wieczni badacze kultury uznawali Krakowskie jako region o charakterystycznych odrębnych cechach kulturowych. Ludność zamieszkującą dany teren nazywano Krakowiakami. Do tak zwanego „ludu krakowskiego” obok „właściwych Krakowiaków” zalicza się także Proszowiaków, Skalmierzaków, Kijaków, Skawniaków, czasami również Prądniczan oraz Kopieniaków.

Przyjmuje się, że strój krakowski wykształcił się na przełomie XVII i XVIII wieku. Stroje krakowskie można podzielić na dwa rodzaje: strój Krakowiaków zachodnich oraz strój Krakowiaków Wschodnich.

Najważniejszymi elementami męskiego stroju krakowskiego były kaftan, sukmana i kaftan z rękawami. Kaftanem była długa kamizelka, bez rękawów z połami. Używany był jako letnie nakrycie wierzchnie, jak również pod kaftan z rękawami lub sukmanę, które były typowymi nakryciami wierzchnimi. Obydwa rodzaje kaftana wykonane były z granatowego sukna, podszytego suknem czerwonym. Ozdabiane były rzędami guzików: mosiężnych i z masy perłowej oraz chwostami. Sukmana wykonana była z białego (lub szarego) sukna od spodu podszytym czerwonym i zakrywała część butów. Sukmany były bogato zdobione barwnymi haftami, guzikami oraz chwostami. Portki szyte były z płótna samodziałowego w cienkie czerwone lub różowe paski. Portki wpuszczano w wysokie buty z cholewami i lekko wywijano. Ważnym elementem stroju był pas. Krakowiacy nosili ich dwa rodzaje: trzos i pas z brzękadłami. Krakowiacy zachodni nosili trzy rodzaje nakryć głowy. Najstarszym był wysoki kapelusz z czarnego filcu o małym rondzie zwany celendrem lub żelaźniakiem. Innym nakryciem głowy była magierka tyniecka- wełniana czapka robiona na drutach. Jednak najważniejszym rodzajem nakrycia głowy była czerwona rogatywka, z czarnym, barankowym otokiem, zwana krakuską. Kawalerowie mocowali do niej pęk długich, pawich piór ozdobionych kolorowymi wstążkami opadającymi na ramię.

Strój kobiecy był zróżnicowany. Ważnymi elementami były spódnice i zapaski. Spódnice wierzchnie, sięgające do kostek, wykonywano z kwiecistego materiału – tybetki, natomiast pod nie zakładano białe spódnice z białym, atłasowym haftem. Na nie zakładano zapaski, najczęściej wykonane z tego samego materiału, co spódnice i były tylko trochę krótsze od nich. Wyjątek stanowiły białe zapaski tiulowe, które również zakładano na kwieciste spódnice. Były pokryte bardzo często w całości haftami atłasowymi i angielskimi. Ważnym elementem stroju były również gorsety. Starszy rodzaj gorsetu szyty był z czarnego sukna. W pasie zakończony był, doszytymi z tego samego materiału, kilkudziesięcioma (około 70) trapezowymi kaletkami. Ozdabiane były tylko z przodu białymi guzikami oraz haftami. Młodszy typ gorsetu (z przełomu XIX i XX wieku) szyto z aksamitu w różnych kolorach. Kaletki zastąpione były ciągiem fałdek. Zdobienia pokrywały prawie w całości gorset i wykonane były z cekinów, kolorowych koralików, chwostów, tasiemek i kolorowych haftów. Tego typu gorset z doszytymi rękawami nazywano kataną i był to najbardziej popularny kaftan w regionie. W chłodne dni na ramiona i plecy zarzucano duże, wełniane chusty do odziewania (zwanymi również naramiennymi) w kratę w kolorach czerwonym, białym, niebieskim i zielonym. Strój uzupełniała biżuteria, a zwłaszcza czerwone korale. Panny nosiły warkocze z wplecionymi wstążkami i kwiatami. Mężatki zakładały natomiast chustę czepcową. Była to chusta z białego płótna. Jej wiązanie było czasochłonne i wymagało dużych umiejętności, dlatego zdejmowano ją jak czapkę, by raz zawiązaną można było zakładać kilkakrotnie. Dwa widoczne rogi chusty pokryte były bogatymi haftami angielskimi i atłasowymi.

Strój krakowski z regionalnego stroju ludowego stał się symbolem „ponadregionalnej ideologii ludowej, która uznać może strój krakowski jako reprezentacyjny ubiór ludowy”. Na początku strój krakowski reprezentował tylko krakowskich chłopów, następnie polskich chłopów w ogóle, aby ostatecznie stać się strojem narodowym, reprezentującym wszystkich Polaków. Na uznanie stroju krakowskiego za strój narodowy wpływ miało kilka czynników: związek z Krakowem, z Insurekcją oraz działalnością Tadeusza Kościuszki (który w bitwie pod Racławicami przywdziewa chłopską sukmanę), a także czynniki estetyczne – barwność i bogactwo stroju krakowskiego.