Co to jest etnodizajn?

Etnodizajn to nurt we wzornictwie, który wykorzystuje stylistykę i wzory zaczerpnięte z kultury ludowej. Rozwijany jest przez największe polskie muzea etnograficzne, jak i państwowe instytucje promujące polską sztukę w kraju i za granicą.

Historia etnodizajnu wiąże się z 2009 rokiem, który upłynął pod znakiem folku. Organizowano wtedy liczne konkursy na etnogadżety oraz warsztaty rzemiosła, a podsumowaniem miał być festiwal stworzony przez Muzeum Etnograficzne w Krakowie. Projekt „Rzecz Małopolska. Etnodizajn festiwal” postawił pytanie „Co to jest etnodizajn?”, tym samym otwierając dyskusję na temat nowo powstającego nurtu. Próbę odpowiedzi podjęli podczas zorganizowanej konfrontacji liczni etnografowie, historycy sztuki, specjaliści marki oraz projektanci. Nie udało się jednak odnaleźć właściwego uzasadnienia.

Organizatorzy postanowili rozszerzyć dyskusję i stworzyli wystawę „Co to jest etnodizajn?”. W Muzeum Etnograficznym im. Sewreyna Udzieli w Krakowie pojawiły się obiekty współczesnego dizajnu z całego świata. Wystawa główna miała na celu przybliżenie odpowiedzi na postawione pytanie oraz zbadanie granic definicji rozwijającego się zjawiska. Zaprezentowanych zostało kilkadziesiąt projektów wzorniczych, które pozostawały w relacji z etnografią i dziedzictwem kulturowym. Podsumowaniem wystawy mogą być słowa Agnieszki Jacobson-Cieleckiej, dziennikarki i specjalistki dizajnu: „Ja na nowo zobaczyłam zbiory Muzeum Etnograficznego. To, co wydaje się nudne i znane na pamięć, postawione w nowym i zaskakującym kontekście, okazało się inne, ciekawe i nieznane” (Jacobson-Cielecka 2010).

Zjawisko Etnodizajnu występuje pod dwiema nazwami: etno design oraz etnodizajn. Ta ostania nazwa została wprowadzona przez Muzeum Etnograficzne w Krakowie. Anglosasko brzmiąca nazwa, może sugerować obce pochodzenie nurtu, jednak termin używany jest tylko na polskim gruncie. W języku angielskim termin etnodesign nie istnieje, natomiast słowem ethnodesign określa się terenowe badania społeczne prowadzone metodą etnograficzną w studio projektowym. Sama nazwa jest interesująca, ponieważ oprócz słowa design nie ma nic wspólnego z angielszczyzną.

Człon „Etno” pomija polski odpowiednik słowa etnos, czyli „lud”. Przedrostek odnosi się do współczesnej Polski, gdzie naród rozumiany jest jako całość etniczna. Natomiast dizajn jest celowym spolszczeniem angielskiego słowa design. W Polsce istniało określenie „wzornictwo”, które zostało wprowadzone do mowy potocznej w 1950 roku przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego.

Rozwój designu sięga XIX wieku i ściśle związany jest z działaniami ruchu Art and Crafts. Początkowo inspiracje czerpano z obróbki surowca i właśnie ten wątek wiązano z ludowością. Zaczęto doceniać pierwotną mądrość techniki, a wzornictwo stało się odpowiedzią na fabryczną masówkę oraz zalążkiem kształtującej się w XX wieku awangardy. Ludowość zaczęła być wykorzystywana przez projektantów innego pochodzenia niż ludowe.

Dawniej zamiast słowa Etno używano słowa folklor lub folk. Przy opisywaniu inspiracji kulturą i sztuką ludową wykorzystywano określenia takie jak: regionalizm, styl rustykalny, rodzimy, czy swojski.

Etnodizajn czerpie inspiracje nie tylko ze sztuki ludowej, lecz stara się mądrze wykorzystać materiał. Jest to krok w stronę nowego zrozumienia ludowości.

Zjawisko czerpania inspiracji ze sztuki ludowej nie jest nowe. Badając zagadnienie należy odwołać się do twórczości Stanisława Witkiewicza, wspomnieć o takich instytucjach i organizacjach, jak: Towarzystwo „Polska Sztuka Stosowana”, Towarzystwo „Sztuka Podhalańska” oraz Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego (Cepelia).