Zainteresowanie kulturą ludową ma w Polsce długą tradycję. We współczesnym wzornictwie coraz częściej zauważalny jest nurt czerpiący inspiracje z kultury ludowej, a także z polskich tradycji. Etnodizajn to ciekawe zjawisko, które ciągle się rozwija.
Co to jest etnodizajn?
Aby zrozumieć nowe zjawisko, należy bliżej przyjrzeć się nazwie „etnodizajn”. Przedrostek etno nawiązuje do ludowości, natomiast druga część odnosi się do designu, czyli wzornictwa. W bezpośrednim tłumaczeniu etnodizajn oznaczałby zatem wzornictwo inspirowane ludowością. Jest to jednak definicja zbyt wąska, bowiem nie do pominięcia jest aspekt społeczny, odnoszący się do kształtowania tożsamości i poszukiwania korzeni.
Etnodizajn ma 100 lat?
Geneza nurtu czerpiącego z kultury ludowej, a zwłaszcza z jej sztuki sięga XIX wieku i związana jest z próbą stworzenia stylu narodowego. Pierwszą koncepcją stylu narodowego w Polsce był propagowany przez Stanisława Witkiewicza styl zakopiański. Należy podkreślić, iż koncepcja wyszła poza teoretyczne ramy rozważań, a jej realizacje można najliczniej podziwiać na Podhalu. Dużą rolę w rozwoju omawianego nurtu odegrało Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, z którym byli związani m.in. Mehoffer i Wyspiański. Z ludowości czerpały także Warsztaty Krakowskie, dla których sztuka stała się czynnikiem upiększającym otoczenie człowieka. Z nurtem związana była także Spółdzielnia Artystów Plastyków ŁAD, która wywarła ogromny wpływ na rozwój polskiej sztuki użytkowej. Z kultury ludowej czerpał także przemysł artystyczny. Przykładem jest Cepelia, która stała się niezwykle dochodową organizacją handlową.
Po 1989 roku zainteresowanie ludowością mocno osłabło. Produkty wykorzystujące wiejskie elementy uchodziły za kicz. Szybko postępująca globalizacja sprawiła, iż nasza kultura zaczęła upadabniać się do kultury zachodniej. Polski rynek został zalany zachodnimi produktami, które wyparły tradycyjne wyroby. Dla polskiego designu bardzo ważna była pierwsza dekada XXI wieku, zwana „Nowym otwarciem”. Przełomowym momentem, który można uznać za początek etnodizajnu jest rok 2009. Odbyły się wówczas największe wydarzenia, które promowały nurt wykorzystujący elementy kultury ludowej. Wspomnieć należy o krakowskim festiwalu „Rzecz Małopolska. Etnodizajn Festiwal”, który wprowadził spolszczoną wersję nazwy. Nie można pominąć konkursu na pamiątkę z Polski „Nowy Folk Design”, a także o wystawy „Naturalne zasoby polskiego designu” w Stalowej Woli. W kolejnych latach pojawiło się kilka bardzo ciekawych wystaw, na których zaprezentowano interesujące eksponaty związane z nurtem etnodizajnu. Była to m.in. wystawa „Co ty pleciesz? Plecionka w przedmiotach użytkowych, sztuce i architekturze” w Stalowej Woli, „Etnoinspiracje” w Gdańsku, „Raz na kolorowo! Etnodizajn i inspiracje etnograficzne w sztuce współczesnej” w Częstochowie oraz „Etnodizajn wczoraj i dziś: inspiracje czy naśladownictwo” w Bydgoszczy.
Współcześnie przedmiot zainteresowań projektantów pozostał taki sam, jednak każda grupa i środowisko artystyczne działające w omawianym nurcie różni się między sobą. Na zmiany miał wpływ okres historyczny, sytuacja polityczno-ekonomiczna, rozwój metod produkcji i dostępność materiałów, a także tendencje estetyczne i użytkowe. Etnodizajn jest postrzegany jako sprzeciw wobec globalizacji, ale także jako pomoc w poszukiwaniu własnej tożsamości i korzeni. Nie możemy zatem mówić, że etnodizajn ma sto lat. Ponad sto lat ma nurt w polskim wzornictwie, czerpiący z kultury ludowej i tradycji.
Społeczny kontekst etnodizajnu
Etnodizajn nie tylko spełnia funkcję dekoracyjną, ale także jest silnie związany ze stylem życia współczesnego polskiego społeczeństwa. Zamiłowanie do tradycji i wiejskiej wytwórczości jest mocno zakorzenione w naszej narodowej mentalności. Na rozwój etnodizajnu ma wpływ moda na tzw. życie „slow” i „eko”, porównywane często do wiejskiego życia na łonie natury. Dla wielu osób życie w „globalnej wiosce” stało się męczące, dlatego część mieszkańców dużych miast szuka spokoju na wsi. Zjawisko wiąże się także z próbą zrozumienia tradycyjnej kultury ludowej i chęcią przeniesienia jej niektórych elementów do miasta. Ma to pozytywny wpływ na rozwój etnodizajnu, którego odbiorcami są zazwyczaj osoby mieszkające w mieście. Są to osoby, które chcą podkreślić swój indywidualizm oraz sprzeciw wobec masowej i nijakiej produkcji. Doceniają to co polskie, a przede wszystkim cenią nawiązanie do tradycji i natury. Etnodizajn jest zatem alternatywą umożliwiającą powrót do korzeni.
Podsumowując jeszcze raz należy podkreślić, iż etnodizajn to nie tylko funkcjonalne przedmioty. W dobie globalizacji wyraża przede wszystkim naszą tożsamość kulturową.
Zdjęcie główne: Bączki – Smaga Projektanci, smagaprojektanci.pl
W 2008 roku założyłam NaLudowo.pl, ponieważ kocham kulturę ludową i wszystko co z nią związane. Najbardziej interesuje mnie etnodizajn oraz zmiany zachodzące w sztuce ludowej.
Tags: etnodizajn zagadnienia