Bajka to niewielkich rozmiarów utwór epicki odwołujący się do folkloru, zawierający morał. Najważniejszą cechą bajki jest alegoryczność. Bajki ludowe szerzyły się drogą ustnego przekazu. Bajki są tworem międzynarodowym: przenikały bariery językowe i polityczne granice, wędrowały przez różne regiony etnograficzne ulegając przemianom, tworząc miejscowe wersje i odzwierciedlając lokalne warunki.

W Polsce bajką ludową zainteresowano się dopiero w okresie romantyzmu, gdy „w programowym zwrocie ku twórczości ludowej znalazło się miejsce również do zbierania i ogłaszania drukiem prozy bajkowej, poznawanej z ust ludu”. Aż po wiek XVIII termin „bajka”, „baśń” traktowany był jako synonim bałamuctwa, zmyślenia, plotki. Właściwie tylko Ezopową bajkę zwierzęcą określano mianem „bajki”. W wieku XIX sięgnięto po zapomniane słowo „klechda” na określenie bajki magicznej. Współcześnie terminu „bajka” używa się do dla wszystkich odmian zasobu bajkowego.

Do cech charakterystycznych bajki ludowej należą:

– Schematyzm motywów tematycznych (motyw walki dobra ze złem; motyw zwycięstwa miłości, sprawiedliwości i dobra; motyw wędrówki; motyw mędrca; motyw postaci nadprzyrodzonych; przenikanie się świata nadprzyrodzonego z realnym).

– Charakterystyka psychologiczna postaci oparta na kontrastowych zestawieniach (mądry-głupi, bogaty-biedny, okrutny-litościwy itp.)

– Zdarzenia rozgrywają się w nieokreślonym miejscu i czasie (jednak większość bajek ludowych zawiera wiele elementów zaczerpniętych z codziennego życia, świadczących o czasie i miejscu danego zapisu).

– Konstrukcja zdarzeń fabularnych jest nieskomplikowana.

– Utrwalanie zasadniczych elementów ludowego światopoglądu: wiara w nieustającą ingerencję mocy nadprzyrodzonych, antropomorficzną wizję przyrody, niepisane normy moralne, ideały sprawiedliwych zachowań.

Wyróżnia się kilka rodzajów bajek. Za najstarsze uważane są bajki zwierzęce, których bohaterowie są wyposażeni w ludzkie cechy. W Europie istniała forma cyklicznych opowiadań o chytrym lisie i głupim wilku (ewentualnie niedźwiedziu). Bajka magiczna cechuje się wielością elementów cudownych i fantastycznych (czarodziejskie przedmioty, nadludzkie umiejętności). Ważnym składnikiem bajki magicznej są słowne formuły. Bajka ajtiologiczna związana z wierzeniami i legendami, obejmuje opowieści o powstaniu ziemi, zwierząt, roślin i ludzi, często przetwarza wątki apokryficzne i mityczne.

W wieku XIX, gdy zaczęto badać bajki z terenów Europy jak i pozaeuropejskich, dostrzeżono pomiędzy nimi wiele zbieżności. Próbowano wyjaśnić to zjawisko za pomocą rożnych teorii, między innymi teorii mitologicznej, antropologicznej czy migracyjno-indianistycznej. Dość szybko jednak badacze stwierdzili konieczność stworzenia podstaw do badań komparatystycznych poprzez systematykę motywów bajkowych. Systematyzacja bajek pozwala na badanie zasięgu i specyfiki poszczególnych wątków i daje
orientację we wzajemnych ich powiązaniach. W Polsce systematyzację bajek zastosował w Sym katalogu bajek ludowych Julian Krzyżanowski.

Bibliografia:

Helena Kapełuś [red.] Bajka ludowa w dawnej Polsce, Warszawa 1968.

http://www.eduteka.pl/doc/bajka-ludowa