Góry od zawsze były inspiracją dla artystów. Stanowiły miejsce mitycznych, otoczonych aurą tajemniczości, niezwykłych wydarzeń. Górale uznawani byli za ludzi wolnych, szlachetnych i żyjących w ścisłym związku z otaczającą przyrodą.

W Starym i Nowym testamencie odnajdujemy opis wielu wydarzeń, które miały miejsce w górach. Przykład stanowi przekazanie 10 przykazań na górze Synaj, objawienie na górze Taborn, gdzie Chrystus ukazał swą boskość, a także opis jego śmierci na górze Golgocie.

ROMANTYZM

Motyw gór pojawia się dość często w literaturze epoki romantyzmu, która podkreślała silny związek człowieka z przyrodą. Adam Mickiewicz odbył podróż po Krymie, a swe wrażenia opisał w „Sonetach krymskich”. Sonet „Widok gór ze stepów Kozłowa” to dialog między Pielgrzymem a przewodnikiem Mirzą. Kozłow to miasteczko, z którego rozpościera się wspaniały widok na góry, spośród których najbardziej zachwyca Czartyrdach. W sposobie opisu przyrody widzimy koloryzację i wyolbrzymienie będące efektem podziwu. Pielgrzym opisuje najwyższy szczyt na Krymie jako wysoki, okryty lodem, wznoszący się ponad chmury – co nie jest prawdą. Fascynacja i zachwyt nad tą górą została ukazana także w sonecie „Czartyrdach”. Góra została spersonifikowana, przedstawiona jako monumentalny olbrzym, który zawsze milczy. Jest ukazana również jako pośrednik między Bogiem a ludźmi. „Droga nad przepaścią w Czufut-Kale” jest kolejnym sonetem opisującym zachwyt Mickiewicza nad krymskim krajobrazem. Tematem rozważań jest przepaść, która jest symbolem głębi i nieskończoności. Natura czasem udziela łaski dostępu do swoich tajemnic. Wybranym jest Pielgrzym, gdyż jest zachwycony jej pięknem, a także poznaje ją bezinteresowanie. Ilustracją przedstawionych zagadnień może być obraz „Bard” Johna Martina, który oddaje grozę i niebezpieczeństwo.

Góry sprawiają wrażenie, że człowiek znajduje się bliżej nieba, jest oderwany od nizin i osamotniony. Na szczycie Mont Blanc Kordian z dramatu Juliusza Słowackiego wygłasza swój monolog. Jest natchniony tym co mówi, czuje się wybrany, góruje, zwraca się do Boga. Na szczycie Europy zrodziła się jego idea walki o niepodległość. Obraz Friedricha „Wędrowiec ponad chmurami” może stanowić graficzne przedstawienie improwizacji Kordiana. Malarz upodobał sobie krajobraz górski, który jest bardzo częstym tematem jego prac. W przedstawionym obrazie ukazał romantycznego bohatera, jednostkę wrażliwą i czerpiącą natchnienie z otaczającej przyrody. Podsumowaniem obu dzieł może być cytat z Kordiana: „Jam jest posąg człowieka na posągu świata”.

MODA POLSKA 

O uroku przyrody i życia tatrzańskiego w literaturze polskiej pierwszy pisał Goszczyński. Do miłośników Tatr należeli ludzie różnych zawodów, np. Tytus Chałubiński, który spopularyzował Zakopane jako uzdrowisko. W tym regionie lubił przebywać także Kazimierz Przerwa-Tetmajer. W swoich lirykach nawiązywał często do przeszłości górali, opisywał także ich odwagę. Jego ulubionym tematem była legenda o Janosiku – bohaterze o szlachetnym sercu i nieugiętym zbójniku. Legenda ta została przeniesiona na ekran w 1973 roku. Serial cieszył się ogromną popularnością ze względu na przepiękne krajobrazy, kostiumy i muzykę.

W cyklu „Na Skalnym Podhalu” Tetmajer opisał dawne życie tatrzańskie. W opowiadaniach opartych często na motywach ludowych, ukazał dawne życie górali znane z legend i z opowiadań starych bajarzy. Opisał świat surowy, groźny, ale także pełen energii i siły w otoczeniu pięknej przyrody. Tetmajer wprowadził do literatury gwarę góralską. W jego twórczości zachował się urok Tatr i życia góralskiego.

Problematyka góralska stanowi ważny temat w literaturze, sztukach plastycznych i architekturze Młodej Polski. W tym czasie nastąpił również rozwój turystyki tatrzańskiej. Bardzo ważną rolę odegrała działalność Tytusa Chałubińskiego i organizowane przez niego wycieczki bez programu, w których uczestniczyli przedstawiciele elity intelektualnej. „Sześć dni w Tatrach” to utwór opisujący w barwny i ciekawy sposób wyprawy w góry. Trasy tych wycieczek nie były ustalone z góry, w wyprawie brali udział zaproszeni goście oraz górale znający Tatry, łącznie ze słynnym Sabałą. Chałubiński zbierał wtedy okazy flory górskiej, np. trawy i mchy. Autor opisuje barwne życie górali, ich bogatą kulturę, w której muzyka pełni bardzo ważną rolę. Chałubiński ukazuje górali jako osoby silne, mocne i opanowane. Heroizuje swych bohaterów, uważa, że wszystko potrafią zrobić, ale zauważa także ich negatywne cechy, głównie pijaństwo. Tytus Chałubiński jest legendarną postacią Zakopanego. Zasłynął jako społecznik, znakomity taternik, a także lekarz pomagający biednym.

Obraz „Helenka przy oknie”  Władysława Jarockiego przedstawia dziewczynę w stroju góralskim. Artysta ukazywał w swych pracach obrzędy ludowe i religijne, postaci w strojach ludowych, a także polskie pejzaże.

Helenka przy oknie, W. Jarocki, 1913, źródło: www.pinakoteka.zascianek.pl

Krajobrazy górskie to przepiękny widok, jednak trzeba podkreślić, iż góry są także groźnym żywiołem, który co roku pochłania wiele ofiar. Obraz Wojciecha Gersona „Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach” pokazuje takie oblicze gór, które są surowe i wzbudzają strach. Człowiek w konfrontacji ze srogą naturą staje się mały, jest nieliczącą się jednostką. Zwał skał i łamanie się drzew powoduje wielkie szkody w przyrodzie. Atmosferę tajemniczości, grozy, strachu wprowadzają ciemne chmury kłębiące się wśród szczytów gór. W latach międzywojennych rozwinęła się grafika, tworząca oddzielny gatunek artystyczny. Przedstawicielem jest Władysław Skoczylas, który w swojej twórczości  nawiązywał często do tematyki góralskiej, np. w drzeworycie „Pochód Zbójników”.

Nieodłącznym elementem kultury góralskiej jest muzyka. Charakteryzuje się ona żywiołowością, skocznością, a także oddaje zadziorny i butny charakter ludu podhalańskiego. Muzyka ta stanowiła i wciąż stanowi źródło inspiracji dla muzyki poważnej, jak i rozrywkowej. Współcześnie działają zespoły grające podhalańskie melodie w nowych aranżacjach, np. zespół Zakopower czy Golec UOrkiestra.

Góry od wieków przyciągały licznych przedstawicieli elity artystycznej i intelektualnej. W polskiej tradycji Tatry zyskały jeszcze jedno, dość oryginalne znaczenie. Stały się symbolem odrodzenia narodu.

Zdjęcie główne: 

W. Jarocki „Powrót z Golgoty – Wielki Piątek”, 1913, olej na płótnie; Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, źródło: galeria.zakopane.pl/pl/news/126,0