Wieś od wieków przyciągała artystów, którzy chętnie czerpali inspiracje z jej bogatej i żywej kultury. W twórczości polskich pisarzy i poetów odnajdujemy elementy pochodzące z ludowych podań, dorobku wiejskich bajarzy, a także inspiracje z życia i krajobrazu wsi. Zjawisko to najczęściej można zauważyć w epoce romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski.
Obraz wsi w literaturze
Motyw polskiej wsi pojawił się w wielu dziełach. Wieś niekiedy była idealizowana, ukazywana jako arkadia – spokojna, wesoła i sielankowa. Innym razem była przedstawiana bardziej realistycznie, wraz z jej licznymi konfliktami, buntami i prymitywizmem. Zawsze jednak przyciągała artystów swym bogatym i żywym folklorem. Zachwyt nad wsią odnajdujemy w dziele Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Z akcją utworu przeplatają się opisy krajobrazów polskiej wsi, podkreślające piękno przyrody. W balladzie „Romantyczność” Mickiewicz przedstawił życie wsi wraz z zasadami, jakie w niej panują.
Do ludowości zupełnie inaczej nawiązywano w pozytywizmie. Trudno mówić o fascynacji wsią, artyści raczej bez ekscytacji analizowali życie wiejskich mieszkańców, których określano mianem chłopów. Przesądy i zabobony opiewane w okresie romantyzmu, w nowej epoce odbierane były często jako irracjonalne i godne potępienia. Twórcy pozytywizmu dostrzegali ciężkie życie ludu. Opisując los zwykłego człowieka i jego trudne warunki życia, nagłaśniali problem i prosili o pomoc.
W drugiej połowie XIX wieku zrodziła się chłopomania – zjawisko fascynacji życiem wiejskim, a zwłaszcza ludnością chłopską. Wśród inteligencji popularne było wówczas małżeństwo wykształconego mężczyzny z młodą dziewczyną ze wsi. Stanisław Wyspiański w swym dramacie „Wesele” opisał autentyczne wesele Lucjana Rydla z chłopką z Bronowic. Ślub ten był dużym wydarzeniem towarzyskim i obyczajowym, bowiem inteligent z dobrej rodziny wziął za żonę prostą dziewczynę ze wsi. Wyspiański nie ukrywał swej fascynacji kulturą ludową, ale nie bał się wspomnieć o wielu wadach, z których znani byli chłopi. W dramacie odnajdujemy zestawienie miasto-wieś, które nigdy wcześniej nie było przedstawione w literaturze tak wyraźnie.
Kolejnym twórcą, który ukazał piękno wsi i jej koloryzm jest Władysław Reymont. W swym dziele „Chłopi” ukazuje życie na wsi, zajęcia gospodarcze, a także obrzędy świeckie i religijne. Pokazuje, iż mieszkańcy wsi byli bardzo związani z ziemią, dlatego większość czynności podporządkowywano rytmowi, wyznaczanemu przez pory roku. Reymont nie pominął niezwykle ważnych dla społeczności wiejskiej obyczajów, bowiem kształtowały one stosunki międzyludzkie, były normami moralnymi, a także wyrazem artystycznej wrażliwości. W „Chłopach” ukazana została złożona struktura wsi.
Wieś od wieków była obiektem fascynacji twórców, ale każda z epok czerpała inspiracje z kultury ludowej na swój sposób. Korzystanie z dorobku chłopstwa przez znakomitych polskich twórców takich jak Mickiewicz, Wyspiański czy Reymont, świadczy o tym, iż ta kultura ta ma wiele do zaoferowania.
Zdjęcie główne: A. Gierymski, Trumna chłopska, 1895.
Zobacz artykuły:
Co w kulturze ludowej może zafascynować artystę?
Fascynacja ludową obyczajowością w literaturze i sztuce okresu romantyzmu i Młodej Polski
Tags: zagadnienia