Wycinanki ludowe

Wycinanka to ozdoba wycięta z papieru za pomocą ostrego narzędzia, najczęściej nożyc. W Polsce wycinanki charakterystyczne są dla twórczości ludowej.

Polska wycinanka ludowa rozwinęła się z form zdobnictwa występujących w kulturze żydowskiej, szlacheckiej i mieszczańskiej. Na jej formowanie się duży wpływ miała wycinanka żydowska: rajzelech, czyli kolorowa rozeta przypinana do szyb w okresie święta Pesach czy szawuoslech z motywami ptaków i zwierząt. Poprzednikami ludowych wycinanek były także papierowe podkłady pod pieczęcie opłatkowe, kołtryny (ozdobne obicia na ściany) oraz papierowe firanki wykonywane ze składanych arkuszy papieru.

Wycinanka ludowa rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku przybierając różnorodne formy nawet w niezbyt odległych od siebie regionach. Na rozwój wycinanki niewątpliwie miało wpływ pojawianie się kolorowego papieru glansowanego sprzedawanego przez żydowskich domokrążców.

Polska wycinanka ludowa cechuje się płaskością przedstawienia, linearnością, rytmiczną kompozycją, skontrastowaną barwą ze ścianą. Wycinano proste formy z arkusza oraz symetryczne, rytmiczne, które powstawały po złożeniu arkusza. Tworzono także kompozycje z różnokolorowych elementów. Wycinanko cięto bezpośrednio z papieru używając do tego najczęściej nożyc do strzyżenia owiec. Przeważały takie kolory, jak czerwień, zieleń, czerń, żółć, granat, rzadziej stosowano fiolet, błękit czy złoto. Wycinano przede wszystkim sylwety, ażury, motywy roślinne oraz zwierzęca a także proste ornamenty. Wycinankami ozdabiano wnętrza izb, wykorzystywano je także do dekoracji gwiazd kolędniczych oraz szopek.

Po pierwszej wojnie światowej zwyczaj strojenia chałup wycinankami należał już do rzadkości, a po drugiej wojnie zanikł zupełnie. Wycinaki tworzono wówczas jedynie na zamówienia muzeów, Cepelii czy na konkursy sztuki ludowej.

Najważniejsze regiony wycinankarstwa to: kurpiowska Puszcza Zielona (leluje, gwiazdy, wielobarwne wyklejanki z motywami kogutów, pawi i konnych jeźdźców), Łowickie (wielobarwne kodry, tasiemki, gwiozdy), Rawskie (rózgi i kółka), Sieradzkie (wierzby, cacka, mazury), Opoczyńskie (kwadrat opoczyński), Lubelskie (wycinanki o układzie pasowo-wstęgowym oraz o kompozycji wieloosiowej), Kołbielsko – Garwolińskie (sylwety kobiet z kokoszkami oraz gwiazdy rogowe).