Haft stanowił najbardziej dekoracyjny element odświętnego stroju ludowego. Haftowano na koszulach, zapaskach, stanikach, kaftanach, sukmanach oraz kożuchach. Młode dziewczęta wyszywały swoje wyprawy, ślubną koszulę oraz ręczniki dla pana młodego. W późniejszym okresie haftowano także na poduszkach, obrusach, serwetkach. Haftowanie było powszechnym kobiecym zajęciem.

Haftowana parzenica góralska (fot. M. Armata)

Techniki haftu przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Haftowano ściegiem okrętkowym, stebenkowym, łańcuszkowym oraz krzyżykowym. Motywy zdobnicze kształtowane były przez tradycję, ale także przez modę. Miały znaczenie symboliczne oraz magiczne. Haftowano na samodziałowych tkaninach z płótna i wełny, ozdabiano haftem tkaniny jedwabne oraz bawełniane oraz wyroby skórzane. Początkowo nici przędzono ręcznie z lnu i wełny i farbowano je naturalnymi barwnikami. Z czasem rozpowszechniły się nici fabryczne o różnym kolorze i różnej grubości. Hafty ludowe rozwinęły się w związku z rozkwitem stroju ludowego w drugiej połowie XIX wieku.

W Polsce najczęściej występowały hafty czarne i czerwone (bogato rozwinięte na przykład w na Kurpiach Białych). W wielu miejscach hafty ulegały przetworzeniom pod wpływem nowych mód lub też ustępowały miejsce nowym technikom. Tak stało się na przykład w Łowickiem. Zmiany te polegały najczęściej na zastąpieniu haftu geometrycznego przez realistyczne motywy roślinne. Haft wielobarwny przyjął się w kulturze ludowej na początku XIX wieku pod wpływem miejskiej mody. Kolorowe kwiaty wyszywano na czarnych tkaninach: gorsetach, zapaskach, kaftanach oraz chustach. Charakterystyczny był dla Polski środkowej i południowej.

Haft łowicki (fot. M. Armata)

Do tradycyjnych technik haftu zalicza się tak zwane ściegi liczone, w których odliczano równomiernie określona liczbę nitek płótna, dzięki czemu uzyskiwano geometryczny ornament. Ściegi nieliczone, późniejsze, nie były związane z struktura tkaniny, lecz umożliwiały uzyskanie falistych wzorów spiral i wolut. Haftowano ściegiem płaskim, krzyżykowym, łańcuszkowym (występującym w Małopolsce, na Podhalu i na Mazowszu). W zdobieniu tkanin przyjęły się także białe hafty dziurkowane ( które już w wieku XVIII występowały w okolicach Rzeszowa). Pod wpływem miejskich wzorów w połowie wieku XIX rozpowszechniły się hafty atłaskowe. Do haftowania używano także paciorków, cekinów.

Bibliografia:

Aleksander Jackowski Polska sztuka ludowa, Warszawa 2007.