TURKI – Wielkanocne straże grobowe | NaLudowo.pl - Folklor, Etno Design, Kultura Ludowa

„Turki” to nazwa regionalna, rozpowszechniona szczególnie w Polsce południowo-wschodniej, oznaczająca straże pełniące wartę przy grobie Chrystusa w okresie od czasu złożenia ciała Jezusa w ciemnicy w Wielki Piątek aż do rezurekcji w Wielką Niedzielę.

Nie do końca znana jest geneza tego zwyczaju. Przypuszcza się, że tradycja ta pochodzi od zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego zwanego Bożogrobcami, którzy już od XIII wieku szerzyli w Polsce kult grobu Pańskiego, a na terenach dzisiejszego Podkarpacia prowadzili w późniejszych wiekach działalność misyjną.

Jednakże zgodnie z legendą pochodzącą z Radomyśla nad Sanem zwyczaj tez wiąże się z odsieczą wiedeńską Jana III Sobieskiego. Wracający z wojny żołnierze mieli według tradycji przybyć do swoich miejscowości w zdobycznych, tureckich strojach właśnie w okresie Wielkiej Nocy i zaciągnąć wartę przy grobie Chrystusa w podziękowaniu za ocalenie.

Każdy odział „Turków” ma swoje własne mundury. W niektórych miejscowościach mundury do dzisiaj zdobione są ornamentami tureckimi, a oddziałem dowodzi basza. Dla strojów „Turków” charakterystyczne są wysokie nakrycia głowy, zwane czakami przybrane bogato kwiatami z bibuły i papieru oraz piórami. W wielu miejscowościach stroje straży grobowej nawiązują do historycznych mundurów wojskowych. Niektóre oddziały noszą typowe rzymskie stroje. Tak jak różnorodne jest umundurowanie „Turków”, tak i ich uzbrojenie jest rozmaite. Jednakowe szable są rzadkością. Często są to oryginalne szable z XIX i XX wieku, pozyskane od stacjonujących dawniej w tej okolicy oddziałów wojskowych. W innych miejscowościach strażnicy mają z kolei piki. Należy pamiętać, że każdy element stroju i uzbrojenia ma swoje znaczenie.

W poszczególnych miejscowościach obrzęd pełnienia straży przez „Turków” wygląda podobnie. W Wielki Piątek warta zaciągana jest przy grobie Chrystusa, wartownicy zmieniając się pełnią ją aż do rezurekcji. Ich stroje są wówczas „żałobne”, dopiero w Wielką Niedzielę ubierają kolorowe czapy i ozdabiają swoje mundury sznurkami i pomponami. W Wielką Niedzielę przed kościołem urządzane są parady „Turków”, którym towarzyszy miejscowa orkiestra. W wielu miejscowościach w Wielką Niedzielę oraz Poniedziałek Wielkanocny „Turki” chodzą po wsi odwiedzając gospodarzy i prezentując musztrę na ich podwórzach.

Zwyczaj ten jest wciąż żywy na podkarpackich wsiach, szczególnie w okolicach Przeworska i Leżajska. W Grodzisku Dolnym koło Leżajska w pierwszą niedzielę po Wielkanocy organizowana jest Ogólnopolska Parada Straży Wielkanocnych. W 2007 roku w Grodzisku odsłonięto pierwszy w Polsce Pomnik Turka, wzniesiony w hołdzie tym, którzy byli i pozostaną wierni tradycji straży grobowych.

N.1754.4-150x150