Jajo w kulturze tradycyjnej miało wielkie znaczenie. Wynikało to z tego, że tkwił w nim zarodek życia – jajo symbolizowało zatem płodność, urodzaj, początek, doskonałą formę. W wielu mitach to właśnie jajo było źródłem wszystkiego. Jajo pełniło w kulturze ludowej wiele funkcji: płynnościową, leczniczą, magiczną, obrzędową oraz apotropeiczną.

Obraz jaja jako początku świata wyłania się w wielu mitach kosmogenicznych. Jajo mogło tez być miejscem powstania sił nieczystych. Spełniało także funkcje mediacyjne.

Jajo było niezbędnym elementem wielu obrzędów i rytuałów, zwłaszcza związanych z płodnością, urodzajem i zmianą statusu, czyli przekraczaniem pewnych granic (obrzędy przejścia). Wiele kultur znało zwyczaj składania jaj do grobowców. Na Słowiańszczyźnie do grobów kobiet i dzieci wkładano jajka prawdziwe, jak i te wykonane z gliny i kamienia. Jaja były składane w ofierze w czasie wiosennych świąt. U ludów europejskich praktykowano zwyczaj smarowania jajkami na wiosnę pługu, wierząc, że powiększy to zbiory. Przed pierwszą wiosenną orką toczono jajko po wołach, aby dodać im sił. Zgodnie z ludowymi wierzeniami jajo mogło użyczać ziemi swojej mocy płodności, dlatego rozrzucano na polach skorupki wielkanocnych jaj. Spożywano je rytualnie przed rozpoczęciem prac w polu, pastuch przy pierwszym wypasie dostawał jajo aby się zwierzęta dobrze pasły. Skorupki z jajek lub wydmuszki musiały znaleźć się na wiosennych gaikach.

Jajo symbolizowało inicjację życia, zatem związane było z płodnością i seksualnością. Panny wręczały kawalerom, których zaakceptowały na mężów kolorowe wielkanocne psianki. Jajka stanowiły także element obrzędowości weselnej – wieszano je na rózdze weselnej, wkładano do kołacza. Na Słowiańszczyźnie aby ustrzec się przed bezpłodnością zalecano, aby mąż po nakłuciu z obu stron jajka dziurek, całą jego zawartość wdmuchał w usta żonie.

Jajo posiadło także moce ochronne i stosowane było jako apotropeion. Jajko składano jako ofiarę zakładzinową przy budowie nowego domu – miało go chronić. W Polsce znany był zwyczaj zawieszania skorup jaj u sufitu, aby uchronić dom przed nieczystymi siłami. W czasie momentów przejściowych, czyli szczególnie niebezpiecznych (na przykład przesileń), praktykowano przez dach obejścia jajek (mógł być to także wieniec lub chleb), aby nie dopuścić złych mocy.

Jajo miało również zastosowanie lecznicze. Toczenie surowego jajka po ciele chorego miało pomóc w ustaleniu przyczyny niedomagania. W leczeniu róży stosowano okadzanie dymem ze skorupek poświęconych jajek. Na przestrach zalecano przelewanie nad chorym dzieckiem rozbitego jajka przez miotłę. Łupiny z jaj miały pomagać przy leczeniu oparzeń.

W ludowej tradycji szczególną rolę odgrywały wielkanocne pisanki. Zawierały one większość znaczeń przypisywanych jaju – były symbolem życia, odradzającej się przyrody. Zdobienie jaj, według wierzeń Słowiańskich, jest warunkiem trwałości ludzkiej egzystencji. Poniechanie tego zwyczaju doprowadzić może do braku odnowienia się świata po czasie zimowego chaosu. Na Huculszczyźnie pisanek nie mogła ozdabiać kobiet w czasie menstruacji – było to bowiem zagrożenie dla życiodajnych mocy tkwiących w jajku.

Bibliografia:

Piotr Kowalski Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa 2007.

Krzysztof Ruszel Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskim, Rzeszów 2004.