Folklor góralski

Termin folklor pochodzi z języka angielskiego, gdzie folk-lore oznacza „wiedzę ludu”. Folklor to symboliczno-artystyczna, wieloskładnikowa i synkretyczna forma kultury ludowej. W szerokim ujęciu folklor utożsamiany jest z tradycją społeczności pierwotnych, plemiennych lub całokształtem kultury ludowej – zatem zalicza się do niego mity, rytuały, obrzędy, zwyczaje, taniec, muzykę oraz plastykę. Współcześnie wyróżnić można trzy rodzaje folkloru.
– będący w zaniku folklor tradycyjny;
– folklor współczesny, powstający spontanicznie;
– folklor rekonstruowany.

Na terenie Polski wciąż żywy jest folklor góralski. Górale, to popularne określenie mieszkańców górskich terenów, wyróżniających się specyficznymi elementami kultury materialnej (budownictwo, gospodarka pasterska, przetwórstwo mleka, wełny oraz skóry, rzemiosło, strój), społecznej (prawo zwyczajowe, silne rodowe więzi, poczucie odrębności terytorialnej i grupowej) oraz kultury duchowej (gwara, tańce, zwyczaje). Górali zamieszkujących ziemie polskie można podzielić na górali polskich, do których zalicza się między innymi górali żywieckich, babiogórskich (Orawianie), podhalańskich czy pienińskich oraz górali ruskich. Różnice pomiędzy poszczególnymi grupami górali dostrzec można w noszonych przez nich strojach, gwarze czy w kuchni.

Elementem wyróżniającym folklor góralski jest pozostająca wciąż w użyciu gwara. Gwary góralskie zaliczane są do dialektu małopolskiego. Na ukształtowanie się gwar góralskich wpływ miała kolonizacja wołoska, sąsiedztwo języka słowackiego oraz izolacja od dużych ośrodków w Polsce centralnej.

W dalszym ciągu kultywowana jest także tradycja tańców góralskich. Tańce góralskie wywodzą się ze zwyczajów wołoskich pasterzy. Są to głównie tańce męskie, których celem jest ukazanie zręczności, umiejętności i siły tańczących mężczyzn. Jednym z tańców góralskich jest zbójnicki – taniec od wieków wykonywany na Podhalu. Aktualnie popularna wersja zbójnickiego, jest wersją estradową, znacznie odbiegającą od pierwotnej, ludowej wersji, która polegała na improwizacji.

Górali wyróżniała także muzyka. Początkowo w kapelach góralskich grano na dudach (nazywanych kozą), fujarkach oraz gęślach (ludowych skrzypcach). Już z początkiem XIX wieku kapela góralska zaczęło składać się z czterech muzykantów, przy czym najważniejszym z nich był tak zwany pryma grający na skrzypcach melodię prowadzącą. Na drugich skrzypach grał sekunda, zaś resztę uzupełniały basy (instrument, na którym według góralskich muzyków, najłatwiej było się nauczyć grać).

Górali wyróżnia także gospodarka pasterska. Wypas owiec był niezwykle zrytualizowany i towarzyszyło mu mnóstwo zabiegów o charakterze magicznym. Pasterstwo miało charakter sezonowy. Wypas rozpoczynał uroczysty redyk – owce przeganiano przez łańcuch, juhasów oraz zwierzęta okadzano przy wtórze zaklęć – miało to powodować „trzymanie się w kupie”. Po przybyciu na halę baca uroczyście rozpalał ogień, który miał się palić aż do końca wypasu – zapobiegało to złym czarom. Obecnie w górach kultywowany jest jedynie kulturowy wypas owiec.

Wciąż żywa jest także góralska sztuka ludowa: rzeźba w drewnie, snycerka, hafty, kaletnictwo. Ciekawym przykładem jest malarstwo na szkle. Obrazy malowane na szkle na Podhalu pojawiły się pod koniec XVIII wieku za sprawą wędrownych handlarzy ze Słowacji, Austrii i Moraw. W góralskim malarstwie na szkle dominowała tematyka religijna, pojawiały się także motywy zbójnickie. Obrazy przedstawiające świętych umieszczano w izbach za tak zwaną listwą – miały one ochraniać dom od nieszczęścia. Początkowo obrazy wykonane tą techniką uważana za bohomazy, doceniono ich artystyczny charakter z początkiem XX wieku. Współcześnie malarstwo na szkle jest jedną z najlepiej rozwiniętych dziedzin sztuki na Podhalu.

Górale po dziś dzień postrzegani są jako ludzie hardzi, dumni, odważni, silni i zręczni, o wysokim poczuciu wolności.

Zycie_codzienne