Gatunek krzewu z rodziny piżmaczkowatych, dawniej także w bzowatych lub przewiertniowatych. Inne zwyczajowe nazwy polskie: bez lekarski, bez apteczny, bez biały, bez pospolity, holunder, bzowina, hyćka, hyczka. Rodzimy obszar jego występowania to Europa, Afryka Północna, Kaukaz i Azja Mniejsza. Jako gatunek zawleczony lub uciekinier z upraw rozprzestrzenił się także na Azorach, w Australii, Nowej Zelandii i w Azji. W Polsce spotykany na całym obszarze kraju do wysokości 1100 m n.p.m. Porasta nieużytki i zręby leśne. Preferuje miejsce nasłonecznione i wilgotne, np. na ruinach zabudowań. Kwitnie od maja do czerwca. Owoce dojrzewają w lipcu i sierpniu.
Surowcem zielarskim są kwiaty i dojrzałe (czarne) owoce, rzadko liście i kora. Wszystkie części rośliny zawierają toksyczny składnik zwany sambunigryną. Składnik ten po spożyciu jest rozkładany do cyjanowodoru, co powoduje poczucie słabości, niekiedy wymioty. Jednak podczas przetwarzania (suszenie, gotowanie itp.) sambunigryna ulega rozkładowi, co pozwala na stosowanie.
Zawiera: kwiaty dzikiego bzu zawierają olejki eteryczne, śluzy, związki wapnia, potasu, sodu, glinu i żelaza, glikozydy cyjanogenne, saponiny triterpenowe, flawonoidy (rutyna, kwercetyna, estragalina), garbniki. Owoce zawierają witaminy (A, B1, B2, C i J), antocyjany, olejki eteryczne, garbniki, glikozydy cyjanogenne (sambunigryna), pektyny, kwasy organiczne (octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy i benzoesowy).
Działanie: kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wzmacniająco na naczynia krwionośne (zmniejsza kruchość naczyń włosowatych). Zewnętrznie ma zastosowanie do przemywań w stanach zapalnych oczu i gardła. Owoce działają łagodnie przeczyszczająco, moczopędnie, napotnie, przeciwbólowo, odtruwająco. W medycynie ludowej stosowany jako środek przeciw przeziębieniom, np. w postacisoku z owoców lub nalewki.
Zbiór i suszenie: Kwiaty zbiera się w dzień słoneczny, gdy rozkwitną, lecz nie przekwitają. Należy unikać zbierania surowca przegniłego lub wyschniętego (zbrązowiałe), gdyż powoduje on gnicie pozostałego surowca przy suszeniu. Kwiaty ścina się całymi baldachami, a następnie w domu odłuskuje od szypułek po wysuszeniu lub przed (lepiej przed). Najlepiej suszyć w miejscu suchym, cienką warstwą, temperatura nie większa niż 35 stopni Celsjusza. Dobry surowiec nie może się zaparzyć i ma kolor białawo-żółty (brązowy należy odrzucać już podczas suszenia). Owoce najlepiej zbierać po deszczowym dniu, ale w słoneczny dzień, kiedy są w większości w pełni dojrzałe (mają kolor czarnofioletowy). Odrzuca się zielone i niedojrzałe, gdyż zawierają duże ilości sambunigryny.
Nalewkę z owoców bzu czarnego zażywa się po 40-50 kropli na szklankę herbaty, trzy razy dziennie jako środek w chorobach przeziębieniowych (napotny i wzmacniający).
Syrop z owoców bzu czarnego uzyskuje się w wyniku gotowania owoców z cukrem i wodą. Podaje się jako środek witaminizujący i wzmacniający w dni możliwej choroby, jako środek lekko napotny przy przeziębieniach po 2 łyżki na szklankę dwa razy dziennie. Można również stosować jako środek uśmierzający ból lub migrenę. Działa też jako środek moczopędny. Podawany także na zapalenie migdałów i grypę.
We wszystkich częściach świeżej rośliny występuje glikozyd sambunigryna, posiadający właściwości toksyczne, powodujący uczucie mdłości i wymioty. Glikozyd ten rozkłada się podczas suszenia i gotowania, więc spożywanie przetworzonego surowca jest bezpieczne. Analogicznie przetwory na alkoholu np. z owoców są niebezpieczne dla zdrowia.
Źródło
XI Międzynarodowy Festiwal Koronki Klockowej Bobowa 2010 6-10 października 2010 r |
Tags: medycyna ludowa