Zielone Świątki w kulturze ludowej

Zielone Świątki to ludowa nazwa kościelnego święta Zesłania Ducha Świętego. Święto to obchodzone jest pięćdziesiąt dni po Wielkanocy, w maju lub czerwcu. W tradycji ludowej święto to kończyło cykl świąt wiosennych i rozpoczynało lato – był to zatem czas przejścia, ważny dla świata roślin i zwierząt oraz ludzi. W obrzędowości Zielonych Świątek występowało wiele elementów pochodzących z czasów przedchrześcijańskich o charakterze ludycznym i magiczno-kultowym.

Nieodłącznym symbolem Zielonych Świątek była zieleń, w szczególności liście tataraku, które rozsypywano na podłodze w izbie, a całe jego pęki wtykano za święte obrazy i stawiano w oknach. Całe obejścia majono zielenią, zwłaszcza gałęziami lipy, grabu, brzozy i buku. Zielone gałązki wtykano także na obsianych polach (na Rzeszowszczyźnie, jeszcze w wieku XX obchodzono tego dnia pola ze smolnymi pochodniami). Zielone Świątki to czas przesilenia – uaktywniały się wówczas wszelkie złe moce. Majenie domów, stodół, obór i stajni chronić miało je przed nimi – zieleń jest symbolem życia, a tatarak miał moc odstraszania złych mocy.

Zielone Świątki miały także charakter święta agrarnego i pasterskiego. Tego dnia zabezpieczano bydło przed czarami i urokami – okręcano rogi święconym zielem lub okadzano dymem ze spalonych święconych ziół, po bokach toczono jajka i przeganiano je poza granice własnego pastwiska. Popularnym zwyczajem było także ofiarowywanie pasącym bydło chłopcom surowych jaj. Wierzono, że kto pierwszy tego dnia wygoni bydło na pastwisko, temu zwierzęta będą się dobrze chowały, a krowy będą dawały mleko przez cały rok.

W niektórych regionach Polski (szczególnie na Podlasiu) istniał zwyczaj oprowadzania przez młodych mężczyzn po wsi wołu z przywiązaną do grzbietu słomianą kukłą i zbierania od gospodarzy datków. W innych częściach kraju zdarzało się, że po wsi chodzili przebierańcy w maskach zwierząt.

Niektóre formy świętowania Zielonych Świątek były zwalczane przez kościół. Dotyczyło to palenia ognisk, przy których bawiono się do późnej nocy. Świętowanie przy ogniu popularne było wśród pasterzy. Do dziś zwyczaj ten popularny jest wśród górali zagórzańskich i Podhalan.

W Zielone Świątki po nabożeństwie w kościele składano ofiary w postaci chleba, jajek, kaszy, kiełbasy, sera i masła jako zapłatę dla duchownego i służby kościelnej.

Wszystkie charakterystyczne symbole Zielonych Świątek – zieleń, jaja, ogień nawiązywały do wielkanocnej symboliki. Symbole te i wszelkie związane z nimi czynności miały zapewnić obfitość plonów, zabezpieczyć przyrodę i ludzi przed złymi mocami, gospodarzom zapewnić pomyślność oraz dostatek.