Kielecczyzna, obszar pomiędzy rzekami Wisłą i Pilicą, to teren zróżnicowany zarówno pod względem geograficznym jak i etnograficznym. Kielecczyzna to obszar przejściowy pomiędzy Mazowszem i Małopolską, stąd też wynika zróżnicowanie stroju ludowego – na północy noszono ubiory typu mazowieckiego, na południu zaś typu małopolskiego.

Jeszcze do połowy XIX wieku ubiór chłopski szyty był z tkanin samodziałowych pochodzących z samowystarczalnych gospodarstw: hodowano owce oraz uprawiano len i konopie. Mężczyźni nosili zgrzebne spodnie w pasie ściągnięte trokiem, wypuszczoną koszulę, na którą w zimniejsze dni zakładano lejbik (rodzaj kamizelki) oraz zgrzebną guńkę, czyli płaszcz. Na głowach noszono słomiane kapelusze a na nogach drewniane buty zwane kurpiami. Kobiety nosiły koszule z nadołkiem, spódnice – ciasnochy, farbowaną na zielono lub granatowo. Na spódnice zakładano zgrzebne zapaski. Również zapaskami okrywano ramiona w chłodniejsze dni.

Strój ludowy, czyli ubiór odświętny, ostatecznie ukształtował się w drugiej połowie XIX wieku, po uwłaszczeniu chłopów. Strój spełniał wiele funkcji: informował o statusie majątkowym, przynależności do grupy regionalnej, pozycji społecznej. Strój ludowy był bardzo drogi, dlatego darzono go szacunkiem, starannie przechowywano, przekazywano z pokolenia na pokolenie.

Na przełomie XIX i XX wieku na Kielecczyźnie występowały liczne odmiany stroju ludowego: strój świętokrzyski, strój kielecki, strój krakowski, strój sandomierski, strój radomski oraz strój opoczyński.

Strój sandomierski, noszony w południowo-wschodniej części regionu, należał do najstarszych ubiorów polskich. Charakterystyczna dla tego stroju była długa, biała sukmana, odcinana w pasie, z tyłu szeroka i pofałdowana, z wykładanym kołnierzem i klapami. Najstarszym wierzchnim odzieniem była tak zwana płotnianka (kamiziela) – długa do kolan, bez zapięcia, z niewielkim stojącym kołnierzykiem. Gorsety pierwotnie nie były zdobione, w późniejszym okresie ozdabiano je haftami, koralikami i cekinami. Spódnice były jednobarwne u dołu ozdabiane kolorowymi wstążkami oraz falbankami.

Strój świętokrzyski nosiła ludność zamieszkująca po obu stronach Łysogór. Dla stroju męskiego charakterystyczna była brązowa (niekiedy szara) sukmana szyta z grubego samodziałowego sukna, ze stojącym kołnierzem oraz klapami zwanymi siekacami wyłożonymi granatowym lub niebieskim suknem, ozdobiona pomponami i wełnianym wyszyciem w formie spiralnej linii. W stroju kobiecym wyróżniały się wełniane czerwono-czarne zapaski świętokrzyskie. Pierwotnie były one czarne, czerwone elementy zostały wprowadzone w latach 70. XIX wieku, aż z czasem kolor czerwony zaczął dominować nad czarnym.

Strój kielecki noszony był na terenie wyznaczonym przez naturalne granice Nidy, Pilicy i Kamiennej. Na strój męski składała się lniana koszula zawiązana pod szyją wstążką w kolorze czerwonym zwaną psiarką oraz spodnie z ciemnego samodziału przepasane rzemiennym paskiem. Na wierzchu noszono czarną lub granatową sukmanę z cienkiego fabrycznego płótna, zapinaną dwurzędowo. Na głowie noszono czapkę maciejówkę, filcowy kapelusz lub rogatywkę. Kobiety nosiły haftowane koszule oraz gorsety z doszytą a pasie falbanką w niebieskim, bordowym lub zielonym kolorze, ozdabiane galonem, ząbkami lub aksamitką. Spódnice z naszytymi na dole rzędami tasiemek lub aksamitek były marszczone w pasie, szyto je z fabrycznego materiału tak zwanego kaźmiru w kolorze zielonym, bordowym, niebieskim lub amarantowym. Okryciem wierzchnim były zapaski naramienne na odziew, tkane w wąskie paski – najczęściej bordowe na czarnym tle oraz zielone na ciemnoczerwonym. Z czasem gama kolorystyczna zapasek zwiększyła się pod wpływem pasiaka łowickiego o kolor amarantowy, żółty, zielony i różowy.

Tradycyjny strój ludowy zaniknął, stał się eksponatem w muzeum. Stał się „kostiumem” zakładanym przez członków regionalnych zespołów pieśni i tańca oraz podczas obchodów świąt i uroczystości okolicznościowych.

Bibliografia:

Janina Skotnicka Odmiany stroju ludowego na Kielecczyźnie [w:] Świętokrzyskie- jakie cudne. Kurs etnograficzny, Kielce 2005.

Źródło zdjęcia: www.e-vive.pl