Kultura ludowa należy do obszaru osobliwego i wyjątkowego, wyróżniającego się na tle kultur innego typu. To integralny i kompleksowy zespół fizycznych, jak i niematerialnych wartości, powołanych do życia za sprawą kreatywnego ludu wsi. Obszerny tytuł dzieła Oskara Kolberga „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła zabawy, pieśni, muzyka i tańce”, zdaje się niemalże w pełni oddawać przedmiot zainteresowań badaczy kultury ludowej.
Obiekty materialne tworzą tu różnego rodzaju przyrządy użytku domowego, ubrania, narzędzia rolnicze, wszelkie przedmioty powszechnie używane w życiu codziennym, które często ozdabiano i dekorowano rzeźbionym lub kolorowym ornamentem. Zachowując przy tym swą użyteczność i przydatność, uzyskiwały one dodatkowo wartość estetyczną (np. przystrajanie domostw poprzez malowanie okiennic, czerpaki w kształcie ptaków, koronkowe narzuty itp.). Pierwotnie praktycznej funkcji tych obiektów została podporządkowana ich wtórna wartość estetyczna.
Owo podejście „upiększania” codzienności demonstrowane było także podczas powszechnych zajęć i obowiązków domowych, czy też prac polowych. Mamy tu do czynienia z inną domeną kultury ludowej, którą stanowiły wartości nie osadzone w przedmiotach, a odzwierciedlone w symbolicznych i duchowych działaniach człowieka, trwające dokładnie w chwili ich realizacji. To przede wszystkim obyczaje, tradycje, normy zachowań, przysłowia, powiedzenia, zagadki oraz pieśni, które przekazywano drogą ustną, z pokolenia na pokolenie.
Efekty tych duchowo-fizycznych działań jednocześnie spełniały swą praktyczną funkcję, jak i z drugiej strony, niosły ze sobą walory estetyczne i przyczyniały się do uatrakcyjnienia życia ludu wiejskiego.
Do najbardziej charakterystycznych cech kultury ludowej zaklasyfikować możemy tradycjonalizm, zachowawczość i konserwatywność, które miały zapewnić należyty porządek i ład panujący wśród społeczności. Mieszkańcy wsi również wielką uwagę przykładali do swego życia religijnego, w którym obok nauki i ideologii chrześcijańskiej pojawiały się także prastare praktyki pogańskie, zwyczaje i obrzędy nie związane z Kościołem. Prócz tego należy wymienić tu ustny typ komunikacji, poczucie odizolowania i niechęci wobec wszelkich reform i innowacji.
W następstwie tej konfrontacji, przez pewien czas na wsi współistniały lub nadal występują tuż obok siebie, elementy dawnych tradycji oraz wartości jakie niesie ze sobą kultura popularna.Kultura ludowa w skutek postępującego procesu uprzemysłowienia oraz nasilających się migracji, została w znacznym stopniu stłumiona i odrzucona. Na jej miejsce zaczęła wkraczać kultura masowa, wielkomiejska, a z czasem także ogólnoświatowa.
Z czasem chłopstwo zaczęło wręcz wstydzić się swych obyczajów, gwary, nawet i pochodzenia oraz sposobu życia. Młode pokolenia wyjeżdżały do miast i już nigdy nie wracały do rodzinnych wsi. Stopniowo przestawano kultywować muzyczne tradycje, uczyć dzieci pieśni i charakterystycznych technik gry na instrumentach. Zaczęło zanikać zainteresowanie słuchaczy oraz okoliczności sprzyjające dalszemu istnieniu tego aspektu kultury ludowej.
Zmianie uległa forma spędzania czasu wolnego, zamiast haftowania, szycia czy śpiewania zaczęło wypełniać go oglądanie telewizji, słuchanie radia, a współcześnie także Internet. Możliwe, że kultura ludowa zmierza ku swemu końcowi, możliwe, że nie istnieje już od dawna, nie musimy jednak kontynuować tradycji z nią związanej, ale ważnym jest by kontynuować pamięć o niej oraz zachować ją w świadomości indywidualnej i społecznej.
Z drugiej jednak strony, nadal możemy wskazać, choć są to szczątkowe przykłady, np. autentyczne, wiejskie kapele, przygrywające dawne melodie i śpiewające nikomu już nie znane ludowe przyśpiewki. Do tych oryginalnych, pierwotnych środowisk starają się dotrzeć różne fundacje, studenci, jak i zwykli pasjonaci, którzy podczas badań terenowych poszukują w zakamarkach i zakątkach na uboczu, przechowywanych nut tradycji. Ich celem jest zachowanie pamięci o kulturze ludowej oraz przekazanie wiedzy dotyczącej zwyczajów, pieśni czy tańców ludowych.
Dla dzisiejszego odbiorcy inspiracje kulturą ludową, stanowić mogą źródło rozrywki, relaksu, a nawet i zarobku. Dla innych, zmęczonych natłokiem informacji i obrazów, tęskniących za równowagą, traktowane często są jako swego rodzaju „odskocznia” i oderwanie od czasami przytłaczającej i męczącej kultury masowej.
Więcej do poczytania:
J. Burszta, Pożegnanie paradygmatu? Etnologia wobec współczesności, Warszawa 1994
W. Gusiew, Estetyka folkloru, Wrocław 1974
Tags: zagadnienia
