Myśląc o kulturze ludowej, wielu przychodzi na myśl określenie „folklor”. W potocznym rozumieniu jest on uważany nawet za jej synonim, odpowiednik, który możemy stosować zamiennie. Termin ten stanowi jednak bardziej skomplikowane i złożone zjawisko. Pojęcie „folkloru” przedstawił w 1846 r. William Thoms, a w dokładnym tłumaczenie (ang. folk-lore) oznacza ono wiedzę ludu. Niektórzy badacze utożsamiają go z ustną tradycją literacką. Inni zaś twierdzą, że literatura ustna zajmowała jedynie jego pewną część. Polski etnograf A. Jackowski uważał folklor za „dziedzinę ludowych pieśni artystycznych, muzyki, literatury, obrzędów i dramatu”. Takie rozumienie folkloru odróżnia go od sztuki użytkowej.

Wśród wielości definicji folkloru pewnym jest, iż wyróżnić możemy kilka jego rodzajów, m.in. folklor chłopski, zawodowy (np. górniczy), szlachecki, miejski, środowiskowy (np. studencki) itd. Lecz przyjrzyjmy się nieco bliżej temu pierwszemu.

Folklor chłopski obejmuje swym zakresem „zwyczaje ogólne, powszechne, niejednostronne, zwłaszcza o charakterze obrzędowym, z dziedziny wierzeń demonologicznych, meteorologicznych, medycznych, zawodowych, jak i zjawiska z dziedziny kultury artystycznej i muzyczno-słownej. Można go określić jako odrębną i samodzielną część kultury symbolicznej, prawie bezrefleksyjnie właściwą konkretnemu środowisku, w tym przypadku obszarowi wiejskiemu.”

Mieszkańcy wsi, chłopi, stanowili niegdyś większość wśród społeczności pracującej. Twórczość chłopska związana była przede wszystkim z pracą i obyczajowością, opierała się na doświadczeniach codzienności i życia społecznego.

Folklor jawi się nam jako ekspresja i zaduma nad przywiązaniem i przemianami zachodzącymi w przyrodzie, nad relacją człowieka z matką-ziemią oraz nastawieniem ludzi do otaczającej ich rzeczywistości. Wykorzystuje do tego różnorodne środki wyrazu.

Na przestrzeni wieków powstawało mnóstwo klasyfikacji folkloru. Posłużę się tu modelem zaproponowanym przez Charlotte Burne, który wydaje mi się być wystarczająco szczegółowy i kompletny, jeśli chodzi o niematerialne aspekty folkloru. Wydzieliła ona trzy główne grupy – pierwszą tworzą wierzenia i widowiska, drugą obyczaje oraz repertuar pieśniowy, ostatnią zaś proza i formuły. Od nich natomiast odchodzą kolejno mniejsze podgrupy: wróżby, przepowiednie, magia, medycyna ludowa; zabawy, tańce, rozrywki, indywidualne obrządki, zajęcia i wytwórczość oraz mity, legendy, przysłowia, pieśni i rymowanki.

Wraz z następowaniem po sobie kolejnych epok, zmianie ulegały funkcje, treści i formy folkloru oraz jego miejsce w kulturze. Zaczęły kształtować się nowe pojęcia, takie jak folkloryzm, folk, muzyka korzeni itp.

Zainteresowanie folklorem, przejawiające się w powstawaniu nowych inspirujących się nim nurtów, jest szczególnie zauważalne w przestrzeni miejskiej, oddalonej od pierwotnego otoczenia kultury ludowej. Owa chęć poznania i fascynacja rodzą się najczęściej wśród inteligencji, kadry naukowej oraz młodzieży akademickiej.

Do zmian tradycyjnego folkloru wsi przyczyniła się nowa sytuacja społeczno-gospodarcza, zawodowa oraz rozwój przemysłu. Wskutek tego, także mentalność, system wartości, jak i nastawienie do tradycji uległo zmianie. Rolnictwo przestało być przeważająco profesją wśród mieszkańców wsi – rozpoczęli oni pracę w mieście, czego konsekwencją stało się stałe przenikanie treści kulturowych między wsią, a miastem.

Mimo tych przemian, tak niekorzystnych dla rozwoju i utrzymania folkloru, wsie i niewielkie miasteczka, choć w ilości bardzo nieznacznej, nadal pielęgnują tę część swojej kultury w postaci pierwotnej i nieskażonej.

Więcej do poczytania:

S. Bronner, The folklore historian, Pennsylvania 1984