„Etnologia polega na dziwieniu się, na zdumieniu,

na tym żeby zobaczyć, że zwykłe czynności

codzienne nie są oczywiste”.

Ludwik Stomma

Zarówno termin etnologia jak i antropologia nie ma jednego, z góry ustalonego znaczenia – na przestrzeni czasu ulegało ono, i wciąż ulega, zmianie. Etnologia i antropologia są dyscyplinami wchodzącymi w skład nauki o człowieku i jego kulturze. Dyscyplin tych nie da się jednoznacznie od siebie oddzielić, często są one ze sobą utożsamiane i używane zamiennie. Mówiąc najogólniej przedmiotem badań etnologii i antropologii jest człowiek postrzegany jako istota kulturowa.

Słowo etnologia wywodzi się z języka greckiego, gdzie ethnos oznacza lud, zaś logos mowa lub nauka, zatem etnologia jest nauką uogólniającą, porównawczą (w przeciwieństwie do etnografii, która polega na opisywaniu danych zjawisk kulturowych). Początkowo etnologia rozumiana była jako nauka o ludach i ich cechach charakterystycznych (nie wyłączając cech fizycznych). W Europie terminu etnologia używano odnośnie ludów egzotycznych, dla badań własnego ludu i jego kultury stosowano nazw narodowych typu ludoznawstwo, Volkskunde czy też etnografia.

Pojęcie antropologia także wywodzi się z języka greckiego, gdzie anthropos znaczy człowiek, a logos, jak już zostało wspomniane, oznacza mowę lub naukę. Przedmiot badań antropologii jest bardzo szeroki, obejmuje wszelkie formy i przejawy istnienia człowieka, zarówno w kontekście fizycznym jak i kulturowym, mając przy tym na uwadze różnorodność społeczeństw: od prymitywnych po współczesne.

Różnice w postrzeganiu tych dwu pojęć wynikają z tradycji narodowych: w Europie kontynentalnej dominuje tradycja etnologiczna, w krajach anglosaskich zaś pojęcie antropologia uzupełniane odpowiednimi przymiotnikami (w tradycji brytyjskiej występuję antropologia społeczna), z kolei w amerykańskim ujęciu nadrzędną rolę pełni antropologia kulturowa.

W skład etnologii i antropologii kulturowej wchodzi szeroki zakres zagadnień badawczych oraz możliwości interpretacyjnych, są to dyscypliny niezwykle otwarte i elastyczne. Zarówno etnologia jak i antropologia zajmują się wszelkimi aspektami życia człowieka, które wyróżniają go wśród żywych istot.

Etnologów i antropologów interesują między innymi takie zagadnienia kulturowe i społeczne, jak zwyczaje i wzorce zachowań, wierzenia religijne, struktury władzy, obrzędowość, sztuka ludowa, magia czy rytuały przejścia. Współcześnie coraz większą uwagę przykłada się także do zjawisk dotyczących życia codziennego związanego z globalizacją, wirtualizacją życia, konfliktu tradycji z nowoczesnością.

Cechą charakterystyczną etnologii i antropologii jest dążenie do zachowania równowagi pomiędzy doświadczeniem (empirią) a teorią. Podstawową metodą badawczą są długotrwałe badania terenowe pozwalające dogłębnie poznać i zaobserwować badane zjawisko kulturowe i społeczne.

W Polsce znajduje się kilka ośrodków zajmujących się tymi dyscyplinami naukowymi, należą do nich między innymi Instytuty Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie czy Uniwersytetu Warszawskiego.

Bibliografia:

E. Krawczyk, Antropologia kulturowa. Klasyczne kierunki, szkoły i orientacje, Lublin 2007.

A. Barnard, Antropologia, Warszawa 2006.

Zdjęcie: old-photos.blogspot.com