Karpacki haft krzyżykowy

Haft był najbardziej widocznym i najpiękniejszym elementem odświętnego stroju ludowego. Haft krzyżykowy rozpowszechniony był szczególnie w Karpatach, tam też najdłużej zachowały się dawnoruskie zasady haftu. Haft ten wykonuje się z krzyżyków tworzonych poprzez nakładanie jednej nitki na drugą, pamiętając by w całości haftu nakładać zawsze górna nitkę od tej samej strony. Początkowo haft krzyżykowy ozdabiał ręczniki (ruszniki), którymi ozdabiano ikony w umieszczane w cerkwiach oraz w „świętych kątach” chat. Z czasem haftem tym zaczęto ozdabiać stroje.

W kulturze ludowej Hucułów, Bojków oraz Łemków haft krzyżykowy zajmował szczególne miejsce. Występowały lokalne osobliwości w ornamentacji, jednak „baza” była wspólna. Hafty huculskie były bogato zdobione, estetyka przeważała nad funkcjonalnością. Odwrotnie było na Bojkowszczyźnie, gdzie dominowały funkcjonalne, proste zdobienia.

Haft bojkowski jest najbardziej archaiczny. Wynikało to z izolacji tej grupy etnograficznej oraz jej konserwatyzmu. Im wyżej w górach znajdowała się wieś, tym skromniejszy był haft. Bojkowie minimalnie ozdabiali swe ubrania (w koszulach haftowano kołnierze, wstawki, mankiety oraz oddzielne szwy) i rzeczy bytowe. Haftowano na białych koszulach tkanych z cienkich lnianych nici. Dominowała ornamentacja geometryczna – romby i kwadraty. Uważa się, że są to pozostałości kultu Słońca. Niezwykle istotna była symbolika danego ornamentu. Natalia Klasztorna, badaczka bojkowskiej kultury tradycyjnej, pisze, że: „tylko prawidłowa struktura konturów haftu, który bezpośrednio dotyka ciała, broni energetykę człowieka, stwarza swoistą ochronną błonę od negatywnego wpływu. Co ciekawe: schemat rozmieszczenia ornamentów na bojkowskiej koszuli odpowiada układowi centrów energetycznych człowieka. Okazuje się, że starsi ludzie wiedzieli o tym bez badań naukowych”.

W haftach bojkowskich dominował niebieski, czerwony oraz czarny kolor. Z początkiem XX wieku zaczęły pojawiać się także inne kolory: żółty, fioletowy, zielony oraz brązowy. Każdy kolor miał swoje znaczenie. Czerwień uważana była u Bojków za amulet zarówno dla ludzi jaki i zwierząt. Barwa czerwona symbolizowała miłość, światło, pragnienie życia, ale także walkę, męski pierwiastek. Pierwiastkiem żeńskim był kolor błękitny, symbolizujący wodę. Czarny kolor oznaczał ziemię.

Hafty huculski były niezwykle bogate i dekoracyjne. zdobnictwie przeważały takie kolory jak czerwony, zielony, szafirowy oraz żółty. Haftowano geometryczne wzory: romby, wieloboki, koła oraz krzyże.