Kalwaria – Misterium Męki Pańskiej | NaLudowo.pl - Folklor, Etno Design, Kultura Ludowa

Misterium Męski Pańskiej (Pasja) to teatralne widowisko przedstawiające mękę i śmierć Chrystusa, powstałe na gruncie dramatu liturgicznego w Europie w XII wieku. Misteria Męski Pańskiej odbywają się na kalwariach. Kalwaria to łaciński odpowiednik Golgoty. Jest to zespół zakładanych na wzgórzach kaplic symbolizujących stacje Męki Pańskiej – swym położeniem przypominać mają Jerozolimę. Pielgrzymując do kalwarii można było uzyskać taki sam odpust, jak podczas pielgrzymki do Jerozolimy.

W Polsce znajduje się wiele kalwarii, najstarszą jest Kalwaria Zebrzydowska założona w 1602 roku przez Mikołaja Zebrzydowskiego. Jest jednym z najważniejszych miejsc kultu pasyjnego oraz maryjnego. Obrzędy Męki Pańskiej zaczynają się w Niedzielę Palmową Wjazdem Chrystusa do Jerozolimy. Przed kościołem głównym, który symbolizuje Świątynię Jerozolimską odbywa się scena Wyrzucenia przekupniów. W Wielką Środę, wieczorem, ma miejsce Wejście Pielgrzymów do świątyni (Uczta u Szymona, Dramat – Zdrada Judasza i Posiedzenie Sanhedrynu, na którym zapada decyzja o śmierci Jezusa). W Wielki Czwartek natomiast około godziny 14 ma miejsce Umywanie nóg, Pożegnanie Chrystusa z apostołami i procesja do Ogrójca. Tam Chrystus rozmawia ze swoim Ojcem, po czym następuje Pojmanie, Ucieczka apostołów i rusza pochód przez Cedron, Bramę Wschodnią do Pałacu Kajfasza. Tu pielgrzymi są świadkami zaparcia się Piotra i Wieczornego Sądu Sanhedrynu. W Wielki Piątek o godzinie 6 odbywa się Poranny Sąd u Kajfasza, Skazanie Jezusa i Rozpacz Judasza. Następnie pochód rusza do Piłata. Po pierwszym przesłuchaniu Piłat odsyła Jezusa do Heroda. Po powtórnym przesłuchaniu Piłat odczytuje dekret skazujący Chrystusa na śmierć krzyżową. W tym miejscu rozpoczyna się tradycyjna Droga Krzyżowa. Liturgia Wielkopiątkowa w kościele Ukrzyżowania, celebrowana przez biskupa zamyka misterium kalwaryjskie.

Obrzęd Misterium Męki Pańskiej jest głęboko zakorzeniony w polskiej kulturze ludowej. Obchody Pasji bogate są w folklor, obserwatorzy są równocześnie autentycznymi współuczestnikami obrzędu. Misterium Męki Pańskiej to imponujące widowisko, monumentalne i doniosłe. Dla uczestników jest to niezwykłe przeżycie emocjonalne.

Obrzęd Misterium Męki Pańskiej wpisuje się w nurt religijności typu ludowego. Religijność tego typu cechuje sensualizm religijny, tradycjonalizm i rytualizm, związek religijności z życiem codziennym, wysoki autorytet duchowieństwa, społeczno-narodowy charakter kultu religijnego, nacjonalizm wyznaniowy. Religijność ludowa (potoczna) najpierw jest sprawą życia zbiorowego, wtórnie indywidualnego. Definicję religijności ludowej sformułował na początku XX wieku Stefan Czarnowski. Stwierdza on, że kultura religijna danej zbiorowości nie jest tym samym, co wyznawana przez nią religia. Twierdzi także, że „przyjęta raz religia dąży do urobienia środowiska społecznego według tego wzoru, który z sobą przynosi. Że jednak to środowisko nie jest bierną materią, ale zbiorowością żywą i tym samym czynną, dążącą nieprzeparcie do wyrażenia się możliwie pełnego w każdej dziedzinie, wyciska ono swoje piętno własne na religii. Wprowadza do niej obce jej pierwiastki wierzeniowe i obrzędowe, łączy jej praktykę z wartościami społecznymi nic nie mającymi z nią wspólnego. Przekształca ją na swój użytek, na swój obraz i podobieństwo”. Definicja ta ma charakter uniwersalny, jednak współcześnie pojęcie religijności ludowej ulega przewartościowaniu w polskiej etnografii. Spowodowane jest to radykalną przemianą przedmiotu badań dotyczących tego zagadnienia – w dzisiejszych czasach brak już tradycyjnych społeczności lokalnych, które cechowała m.in. religijność ludowa. Na mieszkańców miasteczek i wsi coraz większy wpływ ma na chwilę obecną kultura popularna. Na skutek głębokich przekształceń społeczno-kulturowych i ustrojowych w powojennej Polsce, przechodzenia od społeczeństwo rolniczego do społeczeństwa przemysłowego, urbanizacji wsi, trwałych migracji ze wsi do miasta, powszechnego dostępu do edukacji, stopniowo zanikała wieś w tradycyjnym rozumieniu. Mimo wszystko wciąż w religijności potocznej zachowały się niektóre z podstawowych treści tradycyjnej kultury chłopskiej.