Garncarstwo jest jednym z najstarszych rzemiosł, znanym od okresu neolitu. Jest to rękodzielniczy wyrób naczyń oraz przedmiotów codziennego użytku z glin pospolitych.

Współcześnie termin garncarstwo kojarzony jest głównie z ludowymi wyrobami ceramicznymi. Warsztaty garncarskie na wsi rozpowszechniły się dopiero w wieku XVIII, zastępując prostsze techniki formowania i wypalania naczyń. Zakładaniu warsztatów garncarskich sprzyjało także zniesienie pańszczyzny.

Szacuje się, że na przełomie XIX i XX działało ponad 900 warsztatów wiejskich. W niektórych miejscowościach istniało kilka warsztatów tworzących ośrodek garncarski (przykładem może być działający do dziś ośrodek garncarski w Medyni Głogowskiej).   Najpowszechniejszą metodą wykonywania naczyń było toczenie ich z wolnej ręki na kole garncarskim. Zawód garncarza był na wsi wysoko ceniony. Z tą profesją związanych było wiele zabobonów. Ze względu na pracę z ogniem, garncarze (podobnie jak kowale) byli traktowani przez mieszkańców wsi z szacunkiem, ale także lękano się ich.

Garncarze tworzyli na wsi zamknięte klany, profesja ta przekazywana była z ojca na syna (garncarstwem zajmowali się mężczyźni). Był to trudny zawód, wymagający dużej wiedzy na temat rożnych rodzajów gliny, działania ognia podczas wypalania naczyń.

Swe wyroby garncarze sprzedawali na targach. Swój asortyment dopasowywali do wymogów wiejskiej klienteli oraz do występujących lokalnie surowców. Większość form naczyń (garnków, mis, dzbanów) było powszechnie znanych w całej Polsce, jednakże istniało wiele odmian regionalnych.

Bardzo ważny był kształt wykonywanych naczyń, które miały spełniać takie funkcje, jak na przykład utrzymywanie chłodu napoju niesionego pracującym w polu. Naczynia, w których gotowano na ogniu musiały mieć małe dna i zwężoną dolną część. Do noszenia posiłków w pole wykorzystywano dwojaki oraz trojaki. O walorach garnków świadczył sposób ich wyrobu, precyzja kształtu, cienkość skorupy oraz malatura. W zdobnictwie przeważały motywy geometryczne, roślinne oraz zwierzęce – kury i ptaki.

Wśród wyrobów ludowego garncarstwa wymienić należy:

– Ceramikę siwą (siwaki) – naczynia podczas wypału nabierały ciemnego, srebrzystego zabarwienia. Siwaki charakterystyczne były dla Podlasia i Lubelszczyzny.

– Ceramikę glazurowaną – naczynia glazurowane szkliwem bezbarwnym lub kolorowym, najczęściej w środku lub przy wlewie.

– Półmajolika, mezzamajolika, półfajans – ceramika o białym tle, bogato dekorowana.

Po II wojnie światowej garncarstwo ludowe zaczęło zanikać, wypierane przez wyroby przemysłowe. Jednak współcześnie zauważalne jest duże zainteresowanie ceramiką wzorowaną na ludowych motywach.

Bibliografia:

Aleksander Jackowski Polska sztuka ludowa, Warszawa 2007.