Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie

Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie im. Adama Chętnika jest drugim najstarszym muzeum budownictwa ludowego w Polsce. Założony został w 1927 roku przez Adama Chętnika, miłośnika i badacza kultury kurpiowskiej, jako Muzeum Kurpiowskie. Etnograf już od początku XX wieku gromadził zbiory z myślą o założeniu muzeum poświęconego kulturze Kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Przyświecała mu idea, aby muzeum „ułatwiało naukę szkołom miejscowym i okolicznym, związało młodzież z terenem i ziemią polską”.

W 1919 roku Adam Chętnik wykupił 1/3 morgi nieużytków po dawnej cegielni miejskiej na skarpie nad Narwią, które zaczął przygotowywać pod przyszłe muzeum. W 1923 roku przeniesiony został pierwszy obiekt. W 1927 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Muzeum Kurpiowskiego, jako placówki publicznej w ramach Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Instytucja ta liczyła ponad 2000 eksponatów przekazanych przez Adama Chętnika. W następnych latach zbiory były sukcesywnie powiększane. W latach 1928-1930 Adam Chętnik zrzekł się muzeum na rzecz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, w zamian za pozostawienie mu kierownictwa i pieczy nad tą placówką. Muzeum Kurpiowskie prowadziło liczne badania terenowe, gromadziło dokumentację naukową oraz prace monograficzne i popularyzatorskie. Kierownik Muzeum nawiązał współpracę z Instytutem Etnograficznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polską Akademią Umiejętności w Krakowie. W ramach Muzeum działała kurpiowska kapela ludowa oraz amatorski zespół teatralny.

Podczas II wojny światowej muzeum uległo niemalże całkowitemu zniszczeniu. Eksponaty pozostawione na miejscu, jak i te ewakuowane do Łomży, Dębowa i Szczepankowa zginęły bezpowrotnie. Ocalały jedynie dwa odrzynki drzew bartnych, brama wejściowa od strony rzeki oraz nieliczne eksponaty żelazne, które dały początek stworzonemu w 1948 r. Muzeum w Łomży.

W 1956 r. zorganizowano pod Łomżą wystawę rolniczą, na której łomżyńskie muzeum zaprezentowało ekspozycję poświęcona tradycyjnemu rolnictwu kurpiowskiemu oraz wyposażeniu chałupy kurpiowskiej. W dwa lata później wystawa przeniesiona do Nowogrodu, pod nazwą „Dawna Zagroda Kurpiowska”, zapoczątkowała odbudowę zniszczonego w czasie wojny skansenu, jako działu Muzeum w Łomży. Drugim narodzinom nowogrodzkiego muzeum towarzyszył, podobnie jak poprzednio, Adam Chętnik, który po przejściu na emeryturę, społecznie kierował odbudową skansenu. Powiększono teren muzeum poprzez włączeniu tzw. Wzgórza Ziemowita. Obok wyremontowanych odrzynków drzew bartnych i bramy z Dud Puszczańskich zaczęło przybywać nowych obiektów budownictwa kurpiowskiego. W 1963 roku w najstarszej części muzeum uroczyście otwarto wystawę bartniczo-pszczelarską. Obecnie na terenie skansenu znajduje się 25 zabytkowych obiektów drewnianych i kilkadziesiąt obiektów tzw. małej architektury (bramy, studnie, kapliczki itd.). Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie ma charakter parku etnograficznego. Nie odtwarza układów przestrzennych wsi, a tylko prezentuje tradycyjne budownictwo drewniane. W okresie letnim na terenie Skansenu odbywają się imprezy folklorystyczne prezentujące bogatą kulturę kurpiowszczyzny.