Wieszanie Judasza

Wieszanie Judasza to ludowy zwyczaj związany z obrzędowością wielkanocną. Zazwyczaj odbywało się to w Wielki Czwartek, ale w niektórych regionach już w Wielką Środę lub Wielki Piątek). Było to widowisko przedstawiające uśmiercanie zdrajcy, Judasza, który wydał Chrystusa na śmierć. Zwyczaj ten wywodził się z rytuału topienia Marzanny, która uosabiała odchodząca zimę. Kukła, zielone gałęzie, popiół – są to ważne elementy obrzędów związanych z świętami wypadającymi w czasie przełomowych okresów roku (a takim jest Wielkanoc wypadająca z początkiem wiosny, czyli budzeniem się ziemi do zżycia).

Młodzi chłopcy przygotowywali kukłę wypchaną sianem, która miała symbolizować Judasza. Odbywał się nad nią sąd, następnie kukłę karano: znieważano, okładano kijami, aby ostatecznie ją „uśmiercić” poprzez zawieszenie na drzewie, wieży kościelnej lub spalenie jej. Na koniec kukłę wrzucano do rzeki. Widowisko wieszania lub palenia Judasza gromadziło liczną widownię.

Tak zwyczaj ten, jak podaje Andrzej Karczmarzewski w książce „Ludowe obrzędy doroczne w Polsce południowo-wschodniej”, wyglądało w dawnym powiecie ropczyckim:

„Jest to bałwan ze słomy, płótnem obszyty, mający kształt człowieka. Bałwana tego po południu przed jutrznią wieszają na drzewie na cmentarzu koło kościoła. Po ukończeniu jutrzni odcinają go, a jeden z chłopców porywa za powróz i wlecze Judasza po ziemi, inni zaś uzbrojeni w potężne kije pędzą za nim bijąc niemiłosiernie bałwana. Tak wśród wrzasku, śmiechu, uciechy i licznych widzów obiegają całe miasto i ulice, aż z Judasza tylko strzępy pozostaną, które następnie topią w rzece”.

Zdarzało się, że zwyczaj ten miał charakter antysemicki: kukła Judasza wyobrażała stereotypowego Żyda, kukły porzucano Żydom pod okna. Z tego powodu w końcu XIX wieku władze administracyjne zabroniły urządzania widowisk wieszania Judasza. Mimo to zwyczaj ten jeszcze w okresie międzywojennym był często spotykany, do czasów współczesnych dotrwał w niektórych miejscach na Podkarpaciu, między innymi w Pruchniku.