Polska rzeźba ludowa – historycznie najstarsza dziedzina sztuki ludowej rozwijająca się na ziemiach polskich wśród niższych warstw społeczeństwa od końca średniowiecza do połowy XX wieku. Rzeźba jest genetycznie najstarszą dziedziną sztuki ludowej. Zrodziła się w XVI wieku, kiedy artystyczne rzemiosło cechowe zaczęło oddzielać się od rzemiosła wiejskiego (dworskiego i chłopskiego). Pierwszy z tych nurtów dał początek rzeźbie stylowej, drugi – ludowej. Pomimo swej odrębności rzeźba ludowa ulegała wpływom stylów historycznych, głównie gotyku, renesansu i baroku.

Figuralna rzeźba religijna – tzw. świątki – występowała we wszystkich krajach o przewadze ludności katolickiej, ale tylko w Polsce miała charakter masowy. Stawianie kapliczek i figur świętych było popierane przez Kościół jako narzędzie szerzenia wiary w dobie kontrreformacji. Okresem najbujniejszego rozkwitu polskiej rzeźby ludowej był wiek XIX. We wszystkich rejonach kraju wystawiano wówczas wiele kapliczek m.in. w podzięce za zniesienie pańszczyzny. Najwięcej zabytków z tego okresu zachowało się na terenach zaboru austriackiego, co wynikało z względnego zacofania cywilizacyjnego wsi, sprzyjającego zachowaniu tradycyjnych form kultury ludowej. Gorsze warunki panowały wKrólestwie Kongresowym, gdzie ukazem generała Michaiła Murawjowa zakazano stawiania nowych kapliczek i remontowania starych. Ziemie zaboru pruskiego – Wielkopolska, Śląski Pomorze również stwarzały gorsze warunki zachowania ludowego rzeźbiarstwa, co wynikało z silnego rozwoju przemysłu, a przede wszystkim z polityki wynaradawiania, w ramach której świadomie niszczono przydrożne kapliczki i figury.

Rzeźba w dawnej kulturze ludowej miała charakter sakralny i pełniła głównie funkcje użytkowe – figury świętych były medium pośredniczącym w kontaktach między człowiekiem i światem ponadzmysłowym. Figuralne wyobrażenia świętych i patronów miały, w wierzeniach ludu, zdolność wpływania na rzeczywistość. Poszczególnym świętym i patronom przypisywano szczególne zdolności, np. Jan Nepomucen strzegł przed powodzią i gradobiciem; przed pożarem chronił św. Florian (a na Podlasiu także św. Agata, a w Wielkopolsce św. Wawrzyniec), przed piorunami św. Barbara; przed morowym powietrzem chronili ludzi św. Sebastian i św. Rozalia, a zwierzęta – św. Roch. Kapliczki, obok funkcji magicznych, spełniały też funkcję znaków orientacyjnych dla podróżujących; stawiano je po kilka lub nawet kilkanaście na obszarze każdej osady, przy drogach, mostach i wśród pól.

Najwyższy poziom rzeźba ludowa osiągnęła na Podkarpaciu, Kurpiach, w południowej Wielkopolsce i Lubelszczyźnie. Rzeźba ludowa, w przeciwieństwie do innych dziedzin ludowej sztuki, np. stroju lub dekoracji wnętrz, nie służyła manifestowaniu odrębności regionalnej. Stąd też różnice rzeźb z różnych regionów polegają zwykle na preferencji określonych tematów.

Okres dawnej rzeźby i w ogóle sztuki ludowej dobiegł kresu w latach 40. XX wieku, z uwagi na głębokie zmiany społeczne, kulturowe i świadomościowe, jakie zaszły w XX wieku wśród mieszkańców wsi. Odtąd amatorską twórczość niewykształconych artystycznie mieszkańców wsi i małych miasteczek nazywa się rzeźbą w stylu tradycyjnym lub rzeźbą neoludową. W przeciwieństwie do dawnej, nie pełni ona już funkcji kultowych i nie jest tworzona dla mieszkańców wsi, lecz dla odbiorcy miejskiego, dla muzeów, kolekcjonerów i turystów. Twórcy zrzeszeni w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych pracują dla potrzeb Cepelii i handlarzy pamiątek.

Źródło:

http://pl.wikipedia.org