Uniwersytety ludowe to pozaszkolne, autonomiczne placówki, z reguły z internatem, które realizują ideę holistycznego kształcenia i uczenia się przez całe życie. Przez dziesięciolecia adresowane były do wiejskich społeczności, współcześnie grono odbiorców jest szersze.

Idea uniwersytetów ludowych narodziła się w Danii, gdzie pierwszy tego typu uniwersytet powstał w roku 1844. Podstawę teoretyczną działania uniwersytetu ludowego pracował N. F. S. Grundtvig – poeta, pisarz, polityk, pastor, reformator, pedagog i historyk w jednej osobie. Jego koncepcja zakładała „szkołę dla życia” oraz metodę kształcenia poprzez „żywe słowo”. Głównymi celami uniwersytetu ludowego miało być:

• wychowanie obywatelskie i rozbudzanie świadomości międzykulturowej,
• przeciwdziałanie marginalizacji społecznej,
• propagowanie wiedzy o kraju i regionie,
• edukacja środowiskowa,
• szerzenie nowoczesnej oświaty rolniczej,
• szeroko rozumiana animacja społeczno-kulturalna środowisk lokalnych.

Idee Grundtviga szybko rozprzestrzeniły się w całej Skandynawii, gdzie powstawało wiele uniwersytetów ludowych. Ale placówki o takim charakterze zaczęły powstawać także na polskim gruncie.

W Polsce pierwszy uniwersytet ludowy powstał w Pszczelinie niedaleko Warszawy w roku 1900. W latach 1900 – 1914 działało siedem takich placówek. Oficjalnie słuchacze pochodzenia wiejskiego uczyli się przygotowania do zawodu. Nieoficjalnie placówki te stawiały na wychowanie przyszłych przywódców lokalnych społeczności. Tych placówek internatowych nie nazywano jeszcze ludowymi, tak zaczęto je zwać dopiero w okresie międzywojennym. Pierwsza wojna światowa przerwała pracę uniwersytetów ludowych, ich działalność wznowiono po wojnie – tuż przed wybuchem II wojny światowej działało ich 20. Wszystkie te placówki starały się uwzględniać metody Grundtviga. Idee uniwersytetu ludowego najpełniej realizował Wiejski Uniwersytet Orkanowy założony przez wybitnego pedagoga Ignacego Solarza w Szycach pod Krakowem w roku 1924. W roku 1932 przeniesiony został do Gaci koło Przeworska. Uniwersytet ten związany był z radykalnym ruchem chłopskim.

Po II wojnie światowej uniwersytety ludowe stawiały sobie za cel łączenie różnych funkcji dydaktycznych i wychowawczych w przygotowywanie przyszłych kadr dla kultury: instruktorów kulturalno-oświatowych, instruktorów wychowania fizycznego i turystyki czy gospodarzy wiejskich klubów. W okresie PRL-u w Polsce działało 9 uniwersytetów współpracujących ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej, między innymi w Gardzienicach, Większycach czy we Wzdowie. Palcówki te kształciły przyszłych instruktorów kulturalno – oświatowych. Coraz częściej stawiano na rozwój artystyczny, w ramach uniwersytetów ludowych prowadzono kursy fotografii, tańca ludowego, działały amatorskie teatry.

Idea uniwersytetów ludowych przetrwała do dzisiejszego dnia. Współczesne uniwersytety ludowe z jednej strony opierają się na tradycji, z drugiej zaś odwołują się do współczesnego kontekstu społeczno-kulturalnego. Słuchaczem współczesnego uniwersytetu może zostać każdy, jednak dalej pełnią one bardzo ważną funkcję w przestrzeni lokalnej poprzez rozwijanie świadomości obywatelskiej i edukacyjnej. Do zadań współczesnych uniwersytetów ludowych należą między innymi:

• kształcenie i uczenie się przez całe życie;
• aktywizacja społeczna;
• motywowanie i inspirowanie do pracy twórczej i udziału w życiu obywatelskim;
• wspieranie rozwoju osobowości;
• popularyzowanie wiejskich form spółdzielczości;
• upowszechnianie oświaty i kultury;
• rozwijanie demokracji lokalnej oraz działań na rzecz ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego.

Bibliografia:

Uniwersytety ludowe w Polsce i za granicą, [red. A. Bron-Wojciechowska), Warszawa 1977.

Źródło zdjęcia:

http://podkarpackahistoria.manifo.com/gac